Het interieur van de Grote of St. Nicolaaskerk nader bekeken

Het kerkgebouw was omstreeks 1150 veel kleiner. Deze Romaanse kerk bestond uit een schip en koor en was ook lager dan nu. De vroegere hoogte van het schip is nu nog te zien aan de oostzijde van de toren binnen de kerk. Achter het orgel zit in de torenwand een sleuf, een dakmoet, waar de vroegere verbinding van het dak met de toren heeft gezeten.

Later, rond 1425, brak men de Romaanse kerk af en verving deze door de huidige. Men sloopte het koor en gebruikte de daarvan afkomstige tufsteen voor de buitenbekleding van de muren van het nieuwe koor. De zijmuren van het koor werden geplaatst in het verlengde van de muren van de oude kerk. Het tekort aan tufsteen werd aangevuld met baksteen. Het koor dat niet inspringt maar even breed is als het schip is in verhouding met de kerk vrij groot.

Het schip en het koor hebben een doorlopend houten spitstongewelf. De zijbeuken hebben houten kwarttongewelven.

Plattegrond van de kerk. De kerk is 33 meter lang en 17 meter breed. Het koorgedeelte is 13 meter lang en 7,5 meter breed. De hoofdingang bevindt zich op de plattegrond links onder. Goed is te zien dat de toren in feite binnen de kerk staat. De zijbeuken lopen door tot naast de toren.

Zes gewelfribben van de driezijdige koorsluiting komen bijeen in een gewelfschotel. Onderaan de ribben zitten 4 grof gesneden manskoppen welke nog van voor de reformatie stammen. Aan twee van de vier andere gewelfribben in het koor zitten soortgelijke koppen.

Eén van de zes manskoppen in het koor.

Opmerkelijk is dat de Romaanse toren uit de 12de eeuw in feite in de kerk staat. Door de zijramen in de toren kijkt men in de noord- en zuidbeuk. De zijbeuken worden van het schip gescheiden door aan weerszijden slanke zuilen. Deze zijn van Drachenfelstrachiet op hoge achtkantige voetstukken. De zuilen vertonen één rij kapitelen met een fors laat-Gothisch bladmotief. Het contrast van het hoge middenschip, ruim 14 meter hoog, met de lage zijbeuken valt nadrukkelijk op.

Een overzicht van het interieur vanuit het schip naar het oosten gezien. Links is de preekstoel. In de nis links staat een oud ijzeren geld- of archiefkist. Fragmenten van oude grafzerken van voor de reformatie staan in het koor opgesteld. Rechts staat het klavecimbel. In de koorramen zijn de gebrandschilderde ruitjes links en rechts. In het koor is een deel van de 15 muurschilderingen (fresco's) te zien. Rechtsboven is een bladmotief zichtbaar aan een zuil. In het midden hangen de koperen lichtkronen. Aan de rechterkant is de koperen doopboog met de initialen EEV en het jaartal 1652 bevestigd. In het koor staan links en rechts delen van het doophek met de kistbanken. De foto is uit het jaar 2000. In het koor is het klavecimbel nog te zien. In 2006 is een koororgel geplaatst in het koor.

Het interieur bevat naast de ruimtelijke indruk die het maakt, veel fraais aan versieringen en interessante zaken, die hieronder nader worden uitgewerkt. Met de laatste restauratie is het gehele interieur opnieuw gewijzigd.

Preekstoel

Oorspronkelijk heeft de 17de eeuwse preekstoel of kansel gestaan aan de middelste pilaar in de zuidbeuk. In 1928 kwam hij aan de westkant terecht tegen de torenmuur. Met de laatste restauratie is hij verhuisd naar de koorscheiding aan de noordkant. Het is een met ebbenhout ingelegde preekstoel, welke is versierd met prachtig houtsnijwerk.

Voorlezers- voorzangerslessenaar

De fraai versierde voorlezers- of voorzangerslessenaar was voorheen bevestigd aan het doophek. Thans is hij uit zijn proporties gehaald als lezenaar op de kansel. Op het schild staat te lezen de inscriptie: P.P. Kistemaker. Vermoedelijk was Pieter Pieterszoon Kistemaker als meubelmaker of schrijnwerker verantwoordelijk voor het houtsnijwerk in de kerk. Een der deurtjes van de vroegere koorbanken draagt ook het monogram PPK met als jaartal 1647.

De vroegere voorlezers- of voorzangerslessenaar met de naam P.P. Kistemaker is op de kansel bevestigd.

Het vroegere doophek

De kerk heeft vroeger een dooptuin gehad. Het met bladwerk, scheepjes, vogels en druiventrossen versierde doophek is thans (gedeeltelijk) in het koor geplaatst.

Op deze oude interieur foto is de oorspronkelijke situatie als kern van de protestantse kerkinrichting de dooptuin en kansel goed te zien. Tot 1920 heeft deze situatie bestaan. Bij de laatste restauratie is met de losgeraakte delen geschoven en is niet langer uitgegaan van een organisch geheel.

Historische banken

Er staan nog zeer veel fraaie banken uit de periode 1647-1652 opgesteld in de kerk. Het houtsnijwerk is verfijnd, sommige details zijn meesterlijk gesneden, zoals de leeuwenkoppen onder de consoles van de overhuiving en de kroonstukken van de deurtjes die versierd zijn met dolfijnen en andere zeedieren.

Het deurtje met de zeedieren en initialen van de maker P.P.K.

Kanselbijbel

In de nis in het koor ligt de vroegere kanselbijbel. Op het schutblad staat geschreven: "1875-14 november-1925. Ondergetekende A. van Walen heeft dezen Bijbel ten gebruiken op de preekstoel, geschonken aan de Kerkvoogdij der Ned. Herv. Gemeente te Muiden bij gelegenheid van zijn 50 Jarig Jubileum dat hij als voorlezer en voorzanger de Gemeente heeft mogen dienen. A. van Walen."

Het inschrift van A. van Walen

De doopvont

Geheel rechts bij het doophek met de doopboog was een koperen ring bevestigd waar een antieke tinnen doopschaal in kon worden geplaatst. De ronde schaal rust op de ring die oorspronkelijk aan het doophek was bevestigd. De uitvoering in koper en tin was in overeenstemming met de voorliefde die de gereformeerden eeuwenlang hadden. Degelijkheid en voornaamheid wist men zo te combineren met eenvoud.

In de jaren na 1960 werd een vrije opstelling passend geacht. Er werd een houten doopstandaard ontworpen die slechts sporadisch dienst deed. Na de restauratie van de kerk is de ring bevestigd in de vieringpeiler.

In 2006 is opnieuw afgeweken van de eeuwenoude traditie en is opnieuw een doopstandaard ontworpen van marmer. Het is voor mij onbegrijpelijk hoe afwijkend in stijl en materiaal men een dergelijk doopvont in het koor wenst te hebben.

Links ziet men de houten doopstandaard, rechts de in marmer uitgevoerde doopstandaard. De originele ring is nu bevestigd aan een opzetstuk.

De historie schrijft het volgende:

In "Een huis voor het Woord" van C.A. van Swighem, T. Brouwer en W. van Os lezen we op pagina 207 het volgende: "Er is nauwelijks een grotere tegenstelling denkbaar dan die tussen doopvonten uit de Rooms-katholieke periode, groot, soms ook hoog, opgesteld in een aparte kapel, en het simpele vat, dat de doopsgezinde oudste in de hand hield of dat, zoals meestal in het gereformeerde kerkinterieur, bijna onzichtbaar was opgehangen aan de voet van de preekstoel...

De ronde schaal, die een doorsnee heeft van 20 à 30 cm, rust op een ring die met een houder of arm is bevestigd aan de preekstoel of aan de preekstoeltrap...

De uitvoering in koper is in overeenstemming met de voorliefde die de gereformeerden eeuwen lang gehad hebben voor de toepassing van dit materiaal in hun kerkinterieur. Koper is niet kostbaar, zoals goud of zilver. Het werd destijds gebruikt voor alle mogelijke gebruiksvoorwerpen van goede kwaliteit. Een enkele maal komen we bekkens tegen van een nog goedkoper materiaal, bijv. tin of hout. De voorkeur ging echter naar koper dat, glimmend gepoetst, in het kerkinterieur een rijk accent toevoegde aan het zware eikehout. Men wist op die wijze de degelijkheid, waardigheid en voornaamheid die men voor een kerk vereist achtte, te combineren met eenvoud en degelijkheid."

De koperen ring waar de tinnen doopschaal in rust is sinds 2006 bevestigd aan een opzetstuk. 

Ramen

Het enige oorspronkelijke raam dat nog aanwezig is bevindt zich in de oostwand van de noordbeuk. Dit raam is tot 1921 dichtgemetseld geweest. Het vertoont tracé-ringen in laat-Gotische flamboyante stijl. Jammer genoeg heeft men de overige ramen niet in dezelfde stijl gerestaureerd.

Het overgebleven Gotische raam in de noordbeuk.

In de koorramen werden twee sterk beschadigde ruitjes uit 1646 gerestaureerd. In het ruitje links is het huidige wapen van Muiden te zien, blauw met een witte baan, met als wapenhouders een meerman en meermin. In het ruitje rechts het oude stadswapen: een vissersschuit tussen twee torens.

Het gebrandschilderde ruitje rechts in het koor. Het stelt het oude wapen van Muiden voor, een schip tussen twee torens met het jaartal 1646. De kleuren op de wimpels hebben symbolische betekenis, zij geven aan dat Muider zeevaarders onder het handelsverbond van Hanze vielen en onder de Gotlander liga. In de wimpel en op de helmstok komen de huidige kleuren blauw-wit-blauw van het wapen van Muiden voor. Er bevinden zich meerdere personen in het schip.

Verlichting

De kerk heeft een aantal 17de eeuwse koperen kronen. Daarnaast is er de elektrische verlichting met de lampen uit 1928. Met de laatste restauratie is uitgegaan van indirect licht.

De kerkvloer

De kerk werd vroeger als begraafplaats gebruikt. Veel zerken zijn door de restauraties verlegd of zelfs gedraaid. In het koor staan brokstukken opgesteld van zerken van voor de reformatie. De één is een priesterzerk waarop nog te lezen valt "in 't jaer. . . den iii februario sterf onse pastoor heer jan willêsoê" en op de andere steen staat "den xx dach febr. starf mr. dirck. . .". In het koor ligt een grote grafsteen van Arnout van Suylen van Nyevelt en Catharina van Suylen van Nyevelt. In de noordbeuk ligt een zerk met in reliëf aangebracht het symbool van de naamdrager: een burcht met omhoog kruipende padden eromheen. Eronder staat te lezen "Hier rust Arend van Paddenburg. . .". De laatst in de kerk begraven predikant is ds. Cornelis van Rossum, overleden in 1818. Tot ongeveer 1833 werd in de kerk te Muiden nog begraven.

Links de zerk van Van Paddenburg, rechts de in het koor opgestelde voorreformatorische zerk.

Geld- of archiefkist en pestluik in het koor

Achter in het koor bevindt zich een luikje waardoor de priester aan diegenen die niet in de kerk mochten komen vanwege besmettelijke ziekten als de pest, toch de hostie kon aanreiken. In een andere nis in het koor staat de ijzeren oude geld- of archiefkist tentoongesteld.

Links: de ijzeren geld- of archiefkist in een nis in het koor. Rechts: het pestluik, waarvan de vroegere open verbinding naar buiten is dichtgemetseld. Tegenwoordig ligt de sleutel van de geld- of archiefkist er in verstopt.

Overige bezienswaardigheden

Voor de wandborden zie: Kerkborden in de Grote of St. Nicolaaskerk.

Voor de toren zie: De Romaanse toren.

Voor het orgel zie o.a.: Grote of St. Nicolaaskerk.

Terug naar index.