Historische feiten rond het orgel in de Grote of St. Nicolaaskerk te Muiden
1. Oude ansichtkaarten
De alleroudste illustratie die bekend is van het orgel is te vinden op een oude ansichtkaart die een deel van het interieur weergeeft van de situatie gedurende ongeveer 1582 tot 1920.
De oude ansichtkaart met het orgel.
De kerk lag geheel anders gesitueerd dan heden ten dage met de moderne bebouwing er om heen. Een beeld van de vroegere situatie is te zien op een oude ansichtkaart van omstreeks 1915. Van alle huizen die staan afgebeeld is niets meer over. De kerktoren heeft hier nog de vroegere wijzerplaten van het uurwerk.
De situatie rond de Grote of St. Nicolaaskerk te Muiden omstreeks 1915.
2. Georg Hendricus Broekhuyzen
Het oudste geschrift waarin een dispositie van de registers voorkomt is Broekhuyzen, een verzameling orgelbeschrijvingen opgetekend in de jaren ca. 1850-1862, pagina 543:
M 20. Muiden, Provintie Noord-Holland
Het orgel in de kerk der hervormde gemeente aldaar is van oude datum, anno 1663, de oorspronkelijke maker niet bekend. In het jaar 1768 aanmerkelijk gerepareerd en toen met een bovenclavier vermeerderd door den orgelmaker Onderhorst. Weder hersteld in 1822 en toen voorzien van meerdere stemmen door L. van den Brink en Zonen, orgelmakers te Amsterdam. Later door J. Vool en H. Knipscheer nagezien en hersteld, beide orgelmakers te Amsterdam woonachtig. Door den zwaare brand van 1832 werd dit orgel zwaar beschadigd en onbruikbaar. H.H. kerkvoogden besloten toen dit orgel geheel te doen herstellen, doch te vergrooten [en] het oude, dat bruikbaar was, weder te gebruiken. Dezen arbeid werd opgedragen aan Hendrik Knipscheer, orgelmaker te Amsterdam, die hetzelve voldoende in het jaar 1835 voltooide en afleverde. Verkreeg toen 18 stemmen, twee handclavieren van 4 1/2 octaaf, aangehangen pedaal en vijf blaasbalgen.
Bovenclavier
Prestant doorl. 8 vt, Holpijp 8 vt, Prestant 4 vt, Fluit 4 vt, Octaaf 2 vt, Mixtuur 2-3st, Dulciaan 8 vt, Viol di Gamba D. 8 vt
Onderclavier
Bourdon D. 16 vt, Prestant 8 vt, Holpijp 8 vt, Octaaf 4 vt, Octaaf 2 vt., Quint 3 vt. Tertz 1 3/5 vt, Cornet D. 4 st, Mixtuur 3-4 st, Trompet 8 vt
koppelingen, afsluiting, tremulant, ventil
De volgende wijzigingen hebben nadien plaatsgevonden. In de huidige dispositie is de Mixtuur op het Bovenwerk niet 2-3 st., maar 3-4 st. De Tertz 1 3/5 op het Hoofdwerk is vervangen door een Roerfluit 4' (oud pijpwerk).
Nog een opname van het orgel omstreeks 1920 waarbij te zien is dat het houtsnijwerk boven in de buitenste velden in later tijd verwisseld is. Naar de buitenkant is het hier oplopend en niet zoals op latere illustraties aflopend.
3. De organist Hendrik Boxman
Vanaf 1 april 1906 tot 1 april 1961 is Hendrik Boxman organist geweest in de Grote of St. Nicolaaskerk te Muiden. Hij heeft een aantal interessante feiten nagelaten die het vermelden waard zijn. Omstreeks 1935 heeft hij getracht de geschiedenis te beschrijven van het orgel. Zijn gegevens geef ik hieronder in zijn handschrift weer.
De bekroning op het orgel met ananas is bijna identiek aan die van het koororgel in de Oude Kerk te Amsterdam, waarvan bekend is dat de bouwer Hans Wolff Schonat (1658) was. De relatie met (Dirck?) Sweelinck in de Oude Kerk te Amsterdam en het Muiderslot te Muiden zou geleid kunnen hebben tot eenzelfde orgelbouwer voor de kerk te Muiden. Het gebruik van het perkament met Gregoriaans op de achterzijde voor versteviging en bevestiging van het houtsnijwerk zou kunnen wijzen op de hoge ouderdom van de kast.
De achterkant van een ornament beplakt met het perkament waarop gregoriaans voor versteviging volgens de gegevens van Hendrik Boxman. Hier gefotografeerd bij het uitnemen van het binnenwerk in 2009.
In feite wordt hier de situatie weergegeven zoals die in 1936 bestond. In de dispositie zijn met de restauratie van het orgel in 1975 door orgelbouwer Blank uit Herwijnen de Vox Célèste 8' D en de Viola di Gamba 8' weer teruggebracht tot Viola di Gamba 8' D (oud pijpwerk) en Mixtuur 3-4 st. (nieuw pijpwerk). De eiken betimmering onder het orgel is met de laatste restauratie van de kerk (1994-1998) weer teruggebracht tot stucwerk. In de Orgelencyclopedie "Het historische orgel in Nederland 1479-1725", uitgave Sichting NIVO (deel 1, pagina 181) geeft de gedateerde foto de situatie weer zoals Boxman die heeft beschreven.
4. Niet gerealiseerd plan
In de marge staat dat de luiken ook van blank eikenhout waren en aan weerskanten voorzien waren van bijbelse voorstellingen. Het is niet duidelijk of hier in het algemeen over luiken wordt gesproken of over de Muidense verdwenen luiken. In "Orgelluiken in Nederland" van T. Brouwer staat een reconstructie van de stand van de verdwenen luiken van het orgel te Muiden.
Plattegrond van de luiken van het orgel te Muiden
Tijdens de restauratie in 1974/1975 door orgelbouwer Blank uit Herwijnen met als adviseur W.R. Talsma die het restauratierapport van L. Erné uit 1966 had overgenomen, is nog overwogen over reconstructie van de orgelluiken. Wegens de extra kosten daaraan verbonden, werd daar van af gezien.