Oorlogsbelevenissen J.A. van Houdt mei 1940.

Hoofdstuk 2        Op zoek naar gegevens via internet, boeken en ter plaatse.

    Hoofdstuk 2.1                            Zoektocht naar persoonsgegevens.

H2.2 Wat betekenen de verkregen onderscheidingen?

H2.3 Waar en hoe de feiten van het verhaal naar boven kwamen.

Tijdens het zoeken op internet naar feiten en aanknopingspunten van het verhaal, kwam ik terecht op internetsites waar de oorlogshandelingen rondom Dordrecht en de Moerdijk in de meidagen van 1940 omschreven worden.( http://www.grebbeberg.nl/) en (http;//Go2War2.nl.) Informatie en foto’s van deze sites zijn gebruikt om dit hoofdstuk samen te stellen.

H2.3.1 Uitleg van het verloop van de Duitse aanval in de omgeving van Moerdijk.

In de nacht van 9 op 10 mei 1940, ondernamen Duitse Fallschirmjäger en Luftlande-eenheden een gewaagde aanval op de Vesting Holland. De vastgestelde tijd ervoor, X-Zeit, was 03.55 uur.                                                                                                      De Vesting Holland vormde het hart van de Nederlandse verdediging en was de plaats waar het Nederlandse leger het langst wilde standhouden. Hier bevonden zich de voornaamste Nederlandse vliegvelden en natuurlijk het regeringscentrum en de legerleiding.
De operatie die door de Duitsers werd ondernomen, kent gelijkenissen met Market Garden, de poging van de Geallieerden vier jaar later, om de oorlog snel te beëindigen. Ook de Duitsers hadden die optie in het oog.
Met een snelle commandoachtige operatie wenste men twee doelen te bereiken. Het belangrijkste militaire doel was, om door middel van luchtlandingstroepen bepaalde bruggen over de Waal en de Rijn, en wel de Moerdijkbruggen en de bruggen bij Dordrecht en Rotterdam, te bezetten en bezet te houden, totdat de Duitse pantsers via Noord-Brabant deze bruggen hadden bereikt en zo ongehinderd de Vesting Holland konden binnentrekken.

Overzicht van plaatsen waar de Duitse luchtlandingen plaats- vonden op 10 mei 1940.

De onderste 3 rode vierkantjes worden behandeld in de oorlogsbelevenissen van J.A. van Houdt

Bron: www.Go2war2.nl

Het zuidelijke gedeelte van de Vesting Holland, bij de Moerdijkbruggen, werd verdedigd door de zogeheten Groep Kil. Dit was een speciaal samengestelde eenheid, bestaande uit leden van het 28e Infanterie Regiment (28 R.I.), een extra compagnie mitrailleurs, veldartillerie en luchtdoelartillerie. De Groep Kil werd aangevoerd door reservekolonel J.A.G. van Andel.
Van Andel had zijn troepen op strategische plaatsen opgesteld.

Bruggenhoofd Moerdijk (zuidzijde bruggen).
Eenheden: 3e compagnie van het IIIe Bataljon 28 R.I. (3-III-28 R.I.), de 12e Mitrailleurcompagnie, 28e Batterij 6-Veld, 19e Batterij Luchtdoelartillerie en het 82e en 83e Peloton Luchtdoelmitrailleurs.
Commandant: kapitein J.A.C.J. Marijnen                Vak Wieldrecht-west (noordzijde bruggen)
Eenheden: 1e Compagnie van het Ie Bataljon 28 R.I. (1-I-28 R.I.), 84e Peloton Luchtdoelmitrailleurs en een groep Politietroepen.
Commandant: reservekapitein W.F.M. Populier                                                                                                                                                     Bij een Duitse inval zou, volgens de plannen, de Groep Kil versterking krijgen uit Noord-Brabant door het terstond terugtrekken van het 6e Grensbataljon.
De troepen leken in getal sterk genoeg, er was echter nog weinig gedaan aan het aanleggen van defensieve versterkingen. Daarnaast was nog niet aan iedere soldaat scherpe munitie uitgereikt.                                                                                                                                                     Dordrecht was een zogenaamd kantonnement. Het Dordtse garnizoen stond onder leiding van luitenant-kolonel J.A. Mussert. Hij had slechts de beschikking over soldaten uit het Depot Pontonniers en Torpedisten, een compagnie Pioniers en een sectie Spoorwegtroepen. Luitenant-kolonel Mussert, broer van NSB leider A. Mussert, hád geen slechte staat van dienst als officier, maar was formeel naar Dordrecht overgeplaatst om gezondheidsredenen. In hoeverre zijn verwantschap met Anton Mussert hier wat mee te maken heeft gehad, zal wel altijd een mysterie blijven. Feit is wel dat er weinig vertrouwen bestond in luitenant-kolonel Mussert.                                                                                                                        Het kantonnement Rotterdam, kende een betere bezetting. Commandant was Kolonel P.W. Scharroo. Hij kon beschikken over het IIIe Bataljon van het 39e Infanterie Regiment (III-29 R.I.), 300 mariniers onder bevel van kolonel der Mariniers H.F.J.M.A. von Frijtag Drabbe, het IIIe bataljon Regiment Jagers (III/R.J.) en enkele depottroepen. Hierbij dient wel te worden opgemerkt dat de Mariniers niet direct onder het bevel van Scharroo stonden, maar onder de bevelvoering van de minister van Defensie.

Luchtlandingen
In de nacht van 9 op 10 mei waren de berichten aan de grens zo verontrustend, dat Generaal Winkelman al om 03.00 uur 's nachts de hoogste staat van paraatheid had bevolen. Ook in de lucht was de activiteit door vreemde vliegtuigen toegenomen.

Op 12 mei, rond 16.45 uur, werd de situatie volledig anders toen de eerste Duitse tanks van de 9.Panzerdivision over de Moerdijkbruggen rolden. Al snel bleek de situatie onhoudbaar en zou het Eiland van Dordrecht geheel in vijandelijke handen zijn. Vervolgens trokken de Duitse panters door naar Rotterdam, waar de Fallschirmjäger en Luftlandetruppen nog steeds in hevig gevecht waren.

Conclusie:                                                                    

De luchtlandingen in de Vesting Holland, waren voor de Duitse troepen slechts gedeeltelijk een succes. De toegangsbruggen naar de Vesting Holland werden, nagenoeg allemaal, in handen gehouden tot de Duitse grondtroepen arriveerden. Alleen bij de laatste bruggen, in Rotterdam, wist het Nederlandse leger stand te houden en had bij een iets andere situatie, “een brug te ver” kunnen zijn voor de Duitse luchtlandingstroepen. In tegenstelling tot hun Britse "collega's" bij Arnhem, ruim vier jaar later, waren de Duitse grondtroepen echter wel op tijd om hun kameraden de helpende hand te bieden.
De operaties rond Den Haag liepen voor de Duitsers echter uit op een fiasco. De Duitse Luftwaffe verloor in Nederland 328 vliegtuigen, waaronder een groot aantal, voor de luchtlandingen van groot belang zijnde, Junkers Ju 52/3m transportvliegtuigen. Van de circa 7240 in de Vesting Holland gelande Duitse troepen, werd een aanzienlijk deel van rond de 1200 manschappen uitgeschakeld. Naast de gesneuvelde Fallschirmjäger en Luftlande infanteristen, werden zeker 800, voornamelijk van de 22.Luftlandedivision afkomstige manschappen, via IJmuiden naar Engeland en vervolgens dus als krijgsgevangenen afgevoerd. Aan Nederlandse zijde gingen zeker 500 levens bij de strijd in de Vesting Holland verloren. Het Nederlandse leger heeft hier echter zeker laten zien wat ze waard was en vooral individuele acties van plaatselijke commandanten hebben tot de verbeelding gesproken. De strijd in de Vesting Holland heeft echter ook veel troepen gebonden, die men veel liever had willen inzetten in de strijd op andere plaatsen in het land.

Figuur 18.  Nederlandse militairen worden gevangen genomen door Duitse valschermjagers nabij de Moerdijkbruggen (foto genomen door Propaganda Kompanie).

H2.3.2 Informatie via een discussieforum.

Op de in H2.3 vermeldde internetsite is er een mogelijkheid aanwezig, om via een discussieforum, vragen te stellen over feiten die zich daar in mei 1940 hebben afgespeeld. Ook over personen die daar eventueel hebben gevochten of zijn gesneuveld, kunnen vragen worden gesteld. Door vervolgens op dit forum de vragen te stellen die in figuur 18  te zien zijn, kwamen er interessante gegevens naar voren.http://www.grebbeberg.nl/forum/forum.php is de link naar dit discussieforum.                                                      Op figuur 19 is een op het discussieforum behandeld punt te zien, waarin achteraf gezien, feiten van de gevechtshandelingen waarin J.A van Houdt betrokken is geweest naar voren komen.

Figuur 19. Op het discussieforum behandeld punt, waarin feiten van de gevechtshandelingen, waarin J.A van Houdt betrokken is geweest, naar voren komen.

Figuur 20. ( boven) Vraag naar specifieke informatie via internet discussieforum,van wat zich op 10 mei 1940 in Moerdijk heeft afgespeeld.

Figuur / tekstblok 21. Antwoord op de vraag naar informatie (zie figuur 20).

Nadat ik via het discussieforum antwoord had gekregen, werden mij door H Groenman een aantal files toegestuurd.     Deze files waren o.a: een situatiekaart van  Moerdijk ten tijde van de meidagen 1940, met daarop aangegeven de plaats waar de Veergroep 2C is ontsnapt aan de Duitse aanvallers.Tevens  werden een aantal gescande pagina’s uit een aantal boeken toegestuurd.                                                                                 Deze pagina’s bevatten een duidelijk verhaal van wat zich daar toen heeft afgespeeld.                                                                                           Ook wordt in beide boeken gesproken over 5 pontonniers die de aftocht voor de Veergroep 2C moesten dekken. J.A. van Houdt was één van deze 5 pontonniers.Het betreft de boeken:                                                                                                                                                                        -Opmars  naar Rotterdam  door H. Brongers.                                                                                                                                                            -Stafwerk Zuidfront Vesting Holland.                                                                                                                                                                  Ook de gegevens van zijn kameraad W.F. van der Hooft, werden als bijlage toegestuurd.  Zijn kameraad is tijdens de gevechten op de tiende mei 1940 in Moerdijk gesneuveld.                                                                                                                                                                               Op de site http://www.grebbeberg.nl/ zijn deze gegevens ook terug te vinden, tevens zijn daar de namen vermeld van vermoedelijk de andere 2 pontonniers, die tijdens de strijd zijn gesneuveld.  Ook zijn de namen terug te vinden van in Moerdijk gesneuvelde Duitse parachutisten.                  Op hetzelfde forum, waardoor ikzelf van informatie werd voorzien, was al eerder een vraag gesteld waarbij het verhaal van de 5 pontonniers ook naar voren kwam.  Dit discussiepunt is in dit hoofdstuk ook terug te vinden.                                                                                                                     In de volgende hoofdstukdelen zullen de behandelde, toegestuurde files en extra aanvullingen van internet weergegeven worden.

Allereerst zal ik het boek “Opmars naar Rotterdam deel 1”, geschreven door  E.H. Brongers, behandelen.                                                            In dit boek  In hoofdstuk 2 “De overval” wordt de aanslag op de Moerdijkbruggen behandeld. Hierin worden de gevechtshandelingen waarbij J.A. van Houdt betrokken was, in de tekst  dikgedrukt weergegeven.

Blz. 52:

In 1940 vormden de Moerdijkbruggen de enige toegangsweg in het Zuidfront van de Vesting Holland. Het spreekt vanzelf dat men had getracht een zo belangrijk punt zo goed mogelijk te beschermen.  Op de Brabantse oever was een klein bruggehoofd gevormd, dat de toegang over het Hollands Diep afsloot. Het was een boogvormige lijn van veldversterkingen en schuilplaatsen, die in oorlogstijd zou worden beschermd door het voorterrein over een diepte van 1 tot 3 kilometer onder water te zetten. Het ten zuiden van Breda, tegen de Belgische grens liggende 6^e Grensbataljon diende bij een schending van onze neutraliteit en na het volbrengen van enkele andere taken, de verdediging op zich te nemen. Het zou worden opgevangen door de zogenaamde veiligheidsbezetting, die gedurende de mobilisatietijd de stelling had bewaakt en  uitgebouwd. Ze bestond uit één infanteriecompagnie, versterkt met vier secties van drie tot vier zware mitrailleurs en een tweetal oude ‘6 Veld’ kanonnen. Dit waren stokoude vuurmonden met een kaliber van 6 cm, die bij gebrek aan beter als antitankgeschut dienst deden.   Op de andere oever werd het frontdeel tussen de Dordtse Kil en de noordoosthoek van het Eiland van Dordrecht – bij de Kop van ’t Land – door het 1^e bataljon van het 28^e Regiment Infanterie verdedigd. Hiervan moest één compagnie het westelijk deel, mét de Moerdijkbruggen beschermen. Als versterking waren enkele zware mitrailleurs en een uit twee secties bestaand ‘dekkingsdetachement’ toegevoegd. Twee van de zware mitrailleurs hadden een opstelling langs de autoweg ingenomen, om het landen van vliegtuigen tegen te gaan. De verkeersbrug en de spoorbrug werden elk bestreken door een zware rivierkazemat, bewapend met een antitankvuurmond en een zware mitrailleur; voor de bezetting was een groep politietroepen aanwezig.

Blz. 53:

Nog dichter bij de bruggen lagen drie kleinere mitrailleurskazematten, twee voor de verkeersbrug en één voor de spoorbrug.Tenslotte lagen er op het Eiland van Dordrecht twee afdelingen artillerie. De ene telde twee batterijen (8 stukken ) 7,5 cm geschut en stond ten oosten van de spoordijk in stelling, op ongeveer 3 kilometer van de bruggen. De andere lag enkele kilometers noordoostelijker en beschikte over drie batterijen ’12 lang staal’; antieke, uit 1878 daterende stukken.    De luchtafweer werd gevormd door een moderne 7,5 cm batterij, opgesteld aan de noordoostrand van het dorp Moerdijk. Eén van de vuurmonden was op 9 mei defect gemeld, zodat er maar twee inzetbaar bleven. Verder beschikte men over drie pelotons met elk vier uit de Eerste Wereldoorlog daterende – luchtdoelmitrailleurs. In het zuidelijk bruggehoofd hadden twee van die pelotons een plaats gekregen aan beide zijden van de spoordijk bij het Hollands Diep. Het derde stond bij Willemsdorp, in de uiterste zuidwesthoek van het Eiland van Dordrecht.    De bruggen zelf waren van springladingen voorzien. Men wilde echter tot elke prijs voorkomen dat ze door zenuwachtigheid of om andere redenen vóórtijdig werden opgeblazen.

Blz. 54:

Via deze overgangen zou men immers in oorlogstijd contact met de Fransen en Belgen kunnen onderhouden en eventueel hulp kunnen ontvangen. Veiligheidshalve waren daarom de ontstekingsleidingen naar de springladingen niet aangebracht, maar in de rivierkazemat ten noorden van de verkeersbrug opgeborgen. Ze konden in korte tijd worden uitgelegd.  Zo was de situatie toen om 0400 uur in de morgen van de 10^e mei tientallen Duitse vliegtuigen boven de stelling verschenen. Spoedig gierden de eerste bommen omlaag; doelen in de omgeving werden met mitrailleursvuur bestookt.    Onmiddellijk kwam onze luchtafweer in actie. Helaas viel een 7,5 cm kanon al vlug uit door projectielklemming. Met het overgebleven stuk werd het schieten voortgezet. Ook de luchtdoelmitrailleurs deden wat ze konden. De oude wapens hadden herhaaldelijk last van storingen.   In het zuidelijk bruggehoofd bleek slechts één mitrailleur van beide pelotons goed te functioneren; met de andere kon zo nu en dan en met veel moeite een vuurstoot worden afgegeven.  Eén vliegtuig werd neergeschoten en kwam ongeveer een kilometer ten zuiden van Zevenbergsehoek neer. Een patrouille van vier man werd er op afgestuurd en keerde met drie gevangenen terug. Ze werden onder bewaking naar Roosendaal gebracht, waar ze aan de Koninklijke Marechaussee werden overgedragen. Hevig bestookt door de vijandelijke toestellen, konden onze schaarse luchtafweermiddelen de strijd niet lang volhouden. In de batterij bij Moerdijk vielen twee bommen, die de luitenant Faber en drie van zijn mensen verwondden. Luitenant Teeckelenburgh nam het commando over. De explosies hadden echter ook het vuurleidingstoestel uitgeschakeld, waardoor het resterende stuk niet meer kon vuren. Om 0420 uur vielen ook de nog werkende luchtdoelmitrailleurs van de pelotons bij de spoordijk door bomscherven uit. Nog tijdens de luchtaanvallen daalden grote zwermen parachutisten binnen het bruggehoofd en op het Eiland van Dordrecht. Het waren de staf en de vier compagnieëen die het 2^e bataljon van het 1^e Regiment Valschermjagers vormden. Ze stonden onder bevel van de Hauptmann Prager.                            Een bijzonderheid is, dat deze officier kort tevoren uit het hospitaal was ontslagen, waar hij voor een ongeneeslijke ziekte was opgenomen. Als bij het begin van de strijd kreeg hij een schot door beide benen.

Blz. 55:

Enkele maanden later zou hij sterven; niet aan deze verwondingen, maar aan darmkanker. 

‘… We moesten voorwaarts in de richting van het kruispunt Zwaluwsedijk-Steenweg-Grintweg. Ik begreep dat dit niet veel goeds te beduiden had. Het geschreeuw van de parachutisten was oorverdovend. Hun gehele optreden was waanzinnig. Op een gegeven moment ontging ik maar net een trap van een van hen. Ze zouden ons wel afleren Duitsland de oorlog te verklaren, zo zei een hunner. Bij de marechausseekazerne, gelegen tussen mijn bureau en genoemd kruispunt, sneuvelde de hier optredende Duitse commandant. Hij werd getroffen door een schot van de wachtmeester Claassen van de Koninklijke Marechaussee. Het hek was toen van de dam…’

Blz 56:

Later bleek de gesneuvelde commandant Fritz Lamm te heten. Deze man had vijftien jaar in Zwartenberg gewoond, een dorpje bij Zevenbergen. Uiteraard kende hij de omgeving op z’n duimpje. Na dienst te hebben genomen in het Duitse leger was hij spoedig tot officier benoemd en vervolgens ingedeeld bij de valschermjagers die de Moerdijkbruggen moesten veroveren.                                                         We keren weer terug naar Moerdijk, waar de Duitsers na korte tijd tot staan werden gebracht door vijf met karabijnen bewapende pontonniers. Die hielden bij een hoek van de Dorpsstraat stand en schoten iedereen neer die zich om de hoek waagde. Ze dekten daarmee de aftocht van hun groep, die het pontveer over het Hollands Diep had bewaakt. Vele anderen, onder wie luitenant Faber, konden met die pont naar de Hoekse Waard ontsnappen. De Duitsers probeerden met automatische wapens en handgranaten de onverwachte tegenstand uit te schakelen. Toen dit niet lukte, eisten zij van de gevangen genomen officieren – onder bedreiging met de dood- dat ze de pontonniers zouden bevelen de strijd op te geven. De officieren weigerden hieraan gehoor te geven. We volgen weer het verslag van de kapitein Marijnen: 

“…Ik kreeg een schot van een op 10 meter afstand tegenover mij liggende parachutist, dwars boven in mijn borst, waarbij de kogel door mijn linkerarm ging, vlak onder het schoudergewricht en de arm brak. Daar ik hevig uit twee wonden bloedde, moest ik om een mogelijkheid te krijgen, het bloeden te stelpen nog onder het gevecht hulp zoeken. Op mijn knieën en steunend op mijn rechterarm kroop ik langzaam achteruit in de richting van het postkantoor. Ik verwondde hierbij mijn rechterknie vrij ernstig. Het gelukte mij het huis te bereiken. Ik trof er niemand en begaf mij daarom langs de achterdeur naar het naastliggende huis. Hier waren burgers aanwezig die mij hielpen…”     Ook de twee andere officieren, een vaandrig en twee wachtmeesters werden door de Duitsers neergeschoten. De vijf pontonniers hebben tot het laatst toe weerstand geboden.   Drie van hen sneuvelden in het gevecht; de twee laatsten gaven zich pas over toen de laatste patroon was verschoten.                                                                                                 (Note:dikgedrukte tekst is ook bijna identiek aan de inhoud van de tekst uit figuur 3).

Blz 57:

Tevoren trachtte luitenant De Jager de opdracht van Marijnen uit te voeren, om zijn beide 6 Veld kanonnen in stelling te brengen. Bij Moerdijk was dat al onmogelijk geworden. in de grote haast werden de paarden voor de oude stukken gespannen, waarna het in galop over de Bredaseweg ging om verderop een betere plaats te zoeken. een kilometer ten zuidoosten van Moerdijk werd vuur ontvangen in front en van oostelijke richting. Daar ook achter hen Duitsers waren en er aan de westzijde van de weg een diepe sloot liep, was de toestand hopeloos. Luitenant D Jager liet zijn mensen dekking zoeken langs de dijk en begon met de karabijnen het gevecht met de aanvallende vijand. Het lukte de tegenstander op afstand te houden en na verloop van tijd wilde de officier een poging wagen, de kanonnen te gebruiken. Wachtmeester B.C.A. van Werkhoven hielp hem:   'De luitenant riep mij toe: ‘’Vooruit Werkhoven, we gaan afspannen en de stukken in stelling brengen!’’                                                                                                                                                                              Hij voegde zelf de daad bij het woord.

Blz 58:

en samen voerden we het werk uit. Tijdens het daaropvolgende gevecht stak luitenant De Jager tot tweemaal toe onder vijandelijk vuur de weg over, om ons van zijn waarnemingen door zijn kijker op de hoogte te houden. Verscheidene keren greep hij een karabijn van een van ons om op de parachutisten te vuren. Het stuk aan de rechterzijde van de weg werd met zijn persoonlijke hulp naderbij gesleept. Daar de vuurmonden op de weg wegens het gemis van schilden en andere dekking vrijwel onhandelbaar waren, hebben we kruipend en liggend moeten laden en vuren. Bij het eerste afvuren hoorden we iets kraken en weigerde het schot. Onder deze omstandigheden was het onmogelijk enige reparatie aan het stuk te verrichten.   We bleven in karabijngevecht gewikkeld, terwijl luitenant De Jager de weg weer overstak en zelf met de hulp van twee bedieningsmanschappen het andere stuk in stelling bracht. Hierna loste hij twee schoten op de van Moerdijk komende vijand. Vervolgens richtte hij op mijn verzoek de vuurmond op de van de andere zijde naderende parachutisten. na het eerste schot in die nieuwe richting wilde de luitenant nauwkeuriger richten om een huis onder vuur te nemen waarin de Duitsers dekking hadden gezocht. Hij verliest de heg waar hij zich dekte, maar werd direct daarop dodelijk in het hoofd getroffen. We verloren in hem een commandant die moedig en beleidvol onze actie tegen de minstens vijfmaal sterkere vijand ruim 3,5 uur leidde en ons voorging in alles, tot de laatste seconde van zijn  leven…’Het gevecht heeft na het sneuvelen van de luitenant niet lang meer geduurd. Van alle zijden ingesloten en onder een vuur dat tenslotte elke beweging onmogelijk maakte, moest de hopeloze strijd worden opgegeven.                                        Wat was er ondertussen met de rest van de veiligheidsbezetting gebeurd? De vier secties van de infanteriecompagnie waren gedurende de aanval naar hun posities in de frontlijn van het bruggehoofd gesneld. Daar deze stelling berekend was op een geheel bataljon, konden slechts die delen worden bezet die de belangrijkste naderingswegen beheersten. Nu de vijand binnen het bruggehoofd, in de rug van de verdedigers was geland, moesten de troepen 180 graden draaien.

Blz 59:

Vanzelfsprekend konden ze toen geen gebruik maken van de voorbereidende veldversterkingen, die immers alle naar buiten waren gericht. De met enkele zware mitrailleurs versterkte sectie aan de weg naar Breda was er het slechtst aan toe. Hier kreeg men zelfs geen kans meer om een verdediging te improviseren. De nabij het station Lage Zwaluwe gelande valschermjagers waren onmiddellijk ter plaatse en konden een groot deel van de troep gevangen nemen. Daarbij was ook de sectiecommandant, luitenant B.A.J. van Boxtel. De Duitsers sommeerden hem de rest van zijn mannen opdracht te geven om te capituleren.                                                                                                                   Op zijn weigering werd de officier lafhartig neergeknald. Wat nog weg kon komen kwam bij de 2^e sectie terecht, die meer westelijk lag, halverwege de weg naar Breda en het gehucht Lochtenburg. Daar was ook de compagniescommandant, kapitein Van Ingen aangekomen. In overleg met de 1^e luitenant De Jong werd besloten naar Lochtenburg te trekken om met de daar aanwezige sectie weer een verband van enige betekenis te formeren. Nog vóór dit kon worden uitgevoerd werden de kapitein en een soldaat dodelijk getroffen. Luitenant De Jong heeft zich later met een deel van de mensen kunnen aansluiten bij het 6^e Grensbataljon, toen dit onderdeel tot een tegenaanval overging. De sectie bij Lochtenburg stond onder bevel van de 1^e luitenant W. Haars en was versterkt met enkele zware mitrailleurs. Door de in Moerdijk geboden weerstand kreeg men gelegenheid de troep in stelling te brengen en de even later naderende parachutisten af te wijzen. Een Duitse patrouille die langs de weg tussen Lochtenburg en Moerdijk probeerde op te rukken, werd op de vlucht gedreven. Daarna trachtte de vijand een versperring op die weg te maken. Door het Nederlandse vuur kon ook dit worden belet. Luitenant Haars liet vervolgens in Willemstad om versterking vragen. Het antwoord luidde dat hij op die plaats terug moest trekken! Wie dit vreemde bevel heeft gegeven is nimmer duidelijk geworden. De luitenant voerde de opdracht uit en is tenslotte met zijn sectie bij Willemstad het Hollands Diep overgestoken. De laatste sectie lag ten westen van Lage Zwaluwe. Onder de cadetvaandrig C.M. de Weerd heeft men hier de strijd het langst volgehouden. Nadat een van zijn beide lichte mitrailleurs defect raakte en de schutter van het wapen sneuvelde, kon een Duitse stormaanval omstreeks 1030 uur dit laatste verzet breken. Het bruggehoofd bij Moerdijk was geheel in handen van de vijand.

Blz 60:

Vermeldenswaard is nog dat direct na de overval enkele soldaten een sluis hadden geopend om inundatiewater voor de stelling binnen te laten. De parachutisten hebben die toevoer spoedig stopgezet. Merkwaardig genoeg was dit voor de beide partijen gunstig. Als de onderwaterzetting volledig was geslaagd, zou voor onze troepen een tegenaanval onmogelijk zijn geworden. Maar ook de Duitsers wilden geen inundatie, omdat zo iets een zware hindernis zou zijn voor de pantsertroepen die hen binnen korte tijd moesten bereiken en ontzetten. Nog tijdens de gevechten in het zuidelijk bruggenhoofd probeerden de parachutisten om over de verkeersbrug naar het noorden door te dringen. Op de brug sloeg hen een vernietigend vuur tegemoet, dat hun zware verliezen berokkende. De vijand moest zijn pogingen opgeven en trok zich terug.

Het tweede boek waarin de gevechtshandelingen en de gebeurtenissen van Moerdijk worden behandeld worden, is: ‘Stafwerk Zuidfront Vesting Holland’ met, voor mij momenteel, nog onbekende schrijver(s).

De betreffende informatie is per bladzijde vermeld:

Blz. 21:                                                                                                                                                                                                                De aanval ten zuiden van het Hollands Diep.                                                                                                                                                          Op 10 Mei 1940, omstreeks 4.00 uur (een half uur voor zonsopgang) verschenen enige vliegtuigen op grote hoogte boven het Hollands Diep. Bij 19 Bt.Lu.A. waren,

Blz. 22:                                                                                                                                                                                                niettegenstaande de hoogste graad  van paraatheid voor de luchtdoelbestrijdingsmiddelen was bevolen, waren de batterijcommandant en zijn opvolger niet in de batterij aanwezig, die nu werd gecommandeerd door de vaandrig Jhr. J.C. Vegelin van Claerbergen.                                             Aangezien één vuurmond defect was, kon de vaandrig het vuur slechts met twee stukken doen openen. Spoedig verschenen meer vliegtuigen, waarvan er één ten zuiden van Zevenbergsche Hoek neerstortte. Eén der vuurmonden van de batterij viel uit door projectielklemming, waarna het vuur met één vuurmond werd voortgezet. Een vliegtuig liet in duikvlucht twee bommen vallen naast het vuurleidingtoestel, waardoor de vuurleiding werd uitgeschakeld en vijf militairen werden gewond, waaronder de Bt.c., 1^e luitenant E.J.H. Faber, die inmiddels met de andere luitenant van de batterij was aangekomen. De niet gewonde luitenant P.S. van Teeckelenburgh deed de gewonden naar het barakkenkamp afvoeren, waar de tweede, bij de batterij ingedeelde vaandrig H. van Dalfsen, intussen de rustploeg had verzameld. Kort na deze bomaanval sprongen ten oosten van de batterij een groot aantal valschermjagers af, tussen Moerdijk en de spoorweg, in het schootsveld van de in stelling staande 4^e sectie van 12 M.C. onder bevel van 1^e luitenant J.M. Broekman. De bediening hiervan had echter tijdens de bomaanval dekking gezocht en vóórdat zij de stukken weder kon bemannen, werden deze door de Duitsers genomen, waarna de luitenant zich met zijn mannen overgaf. Andere groepen valschermjagers sprongen af nabij het station Lage Zwaluwe. De gewonde luitenant Faber, bij wiens batterij de affuiten en de munitie van de lichte mitrailleurs ontbraken, achtte het niet mogelijk tegenstand te bieden, liet van het nog bruikbare stuk de slagpin medenemen, het vuurleidingtoestel en de hoogtemeter onbruikbaar maken en de batterij ontruimen. Tijd om de beide andere vuurmonden onbruikbaar te maken was er niet. Terugtrekkend op Moerdijk viel de batterijbezetting, met uitzondering van de rustploeg, in de oostrand van het dorp in handen van de vijand. De rustploeg, waarbij de gewonde Bt.C. zich had kunnen aansluiten, trok terug op de haven van Moerdijk, waar hij zich aansloot bij personeel van de veerdienst.                                         Bij 82 en 83 Pel.Lu.Mitr. functioneerde slechts één mitrailleur per peloton regelmatig, de anderen slechts nu en dan. Te 4.20 uur werden deze pelotons gebombardeerd, waardoor bij 83 Pel.2 mitrailleurs werden vernield. Het personeel zocht dekking met uitzondering van 2 soldaten van 82 Pel, die bleven doorvuren. Spoedig moesten allen zich overgeven aan de valschermjagers, daar zij slechts over 15 patronen per karabijn beschikten. De overige in het bruggenhoofd aanwezige troepen 3-III-28RI, 12MC en 28 Bt 6 veld (min een sectie) waren intussen eveneens gealarmeerd. Kapitein J.A.C.J Marijnen, C.-11M.C en Commandant van het bruggenhoofd snelde uit zijn kwartier naar zijn bureau, waar een sectiecommandant van 12 M.C. telefoonwacht had. Hier meldde zich ook de eerste Luitenant F.P. de Jager, C.-28 Bt.6 veld die opdracht ontving met de enige aanwezige sectie in stelling te komen waar zulks mogelijk zou blijken. Eerstgenoemde 2 officieren stelden C.-I-28 R.I. te Amstelwijck en daarop de Groepscommandant te Puttershoek- met wie aanvankelijk geen verbinding was te krijgen – telefonisch met de overval in kennis.

Blz. 23:                                                                                                                                                                                                                De Groepscommandant beval stand te houden. Bij het naar buiten treden zagen de beide officieren enige valschermjagers tegenover zich, die hen gevangen namen en meevoerden naar het dorp Moerdijk, waarheen eveneens een luitenant, een vaandrig en verscheidene manschappen der luchtdoelartillerie werden gebracht. Even later werd de ter plaatse bevelvoerende Duitse officier[1]) door een schot uit de in het dorp Moerdijk gelegen marechausseekazerne dodelijk getroffen. Onmiddellijk daarop stootten de Duitsers met de door hen medegevoerde gevangenen op de versterkte wacht van Veer 2 C (5 pontonniers, die bij een hoek van de dorpsstraat onverschrokken standhielden en met hun karabijnen een ieder neerschoten, die zich om de hoek waagde). De Duitsers antwoordden met vuur uit hun automatische wapenen en met handgranaten en eisten, onder bedreiging met de dood, van de gevangengenomen Nederlandse officieren, dat zij de vorenbedoelde soldaten zouden toeroepen met vuren op te houden; deze gaven hieraan echter geen gevolg. Bij dit vuurgevecht werden de officieren, een vaandrig en twee wachtmeesters der Kon. marechaussee getroffen. De vaandrig en een wachtmeester bezweken aan de opgelopen verwondingen. Onder dekking van het vijftal dappere pontonniers[2]) gelukte het aan de overige pontonniers van Veer 2 C en de daarbij aangesloten artilleristen, met een woonark het Hollands Diep over te steken.         De sectie van 28 Bt.6 veld had, onder bevel van de Bt.C., de luitenant De Jager, aanvankelijk getracht in stelling te komen nabij haar kwartier, ten zuidoosten van Moerdijk. De rondcirkelende vliegtuigen en landende valschermjagers deden de Bt.C. daarvan echter afzien en besluiten, in zuidoostelijke richting een uitweg te zoeken teneinde eigen troepen te bereiken. Nadat was aangespannen reden de beide stukken, met de stukrijders op de bok, in galop over de Bredase weg, terwijl de bediening op rijwielen volgde. Omstreeks 1 km ten zuidoosten van het dorp, waar de Dirk de Botsdijk naar het noordoosten afslaat, ontving de sectie, zowel uit de richting van deze dijk als in front, vuur. Daar zich achter de sectie eveneens valschermjagers bevonden en aan de westzijde van de weg een sloot liep, was zij geheel ingesloten. De bediening zocht aan weerszijden van de weg zo goed mogelijk dekking en beantwoordde ’s vijands vuur met de karabijnen. In een nabijgelegen boerderij bleek C.-12 M.C., kapitein N.J. Muller, zich te bevinden met een zevental manschappen. Onder persoonlijke leiding van luitenant De Jager werd daarop afgespannen en één der stukken in stelling gebracht. Aangezien geen gedekte stelling mogelijk was en de 6 veld geen schilden bezat, moest het laden en aftrekken liggend en kruipend geschieden. Reeds het eerste schot weigerde door breken van de slagpin. Met behulp van twee bedieningsmanschappen bracht de Bt.C. die herhaaldelijk de weg overstak, daarop het andere stuk in stelling en loste daarmede een drietal schoten. Toen hij zich ondanks een waarschuwing van kapitein Muller bloot gaf,

Blz. 24:                                                                                                                                                                                                        teneinde voor het vierde schot nauwkeuriger te kunnen richten, werd hij door een schot in het voorhoofd dodelijk getroffen. C.-12 M.C. gaf zich korte tijd later met de overigen, w.o. enkele gewonden, aan de opdringende valschermjagers over.                                                                       Van 12 M.C. stond, zoals eerder medegedeeld, de 4^e sectie bij het begin van de overval langs de kunstweg in stelling. De 1^e en de 2^e sectie, respectievelijk legerende te Lochtenburg en in de Quanjerhoeve bij de Lapdijk, kwamen aanvankelijk op de voorgeschreven plaatsen in stelling. Op de stellingen der 1^e sectie werden een paar bommen geworpen, die echter niet explodeerden. De stellingen lagen thans echter met verkeerd front, daar de valschermjagers binnen het bruggenhoofd waren geland.  De beide sectiën stelden zich daarop onder bevel van de 1^e luitenant W. Haars, commandant der bij Lochtenburg legerende 1^e sectie van 3-III-28 R.I. die, met het front naar Moerdijk, langs de Roode Vaart stelling liet nemen. Vandaar werd gevuurd op zich vertonende valschermjagers; een Duitse verkenningspatrouille uit de richting Moerdijk werd verjaagd, het opwerpen van een versperring op de weg van dit dorp naar Lochtenburg werd belet. Luitenant Haars zond daarop aan de Commandant van het bruggenhoofd Willemstad[1]) een verzoek om versterking; als antwoord kreeg hij echter bevel, op Willemstad terug te trekken.[2]) Hij volgde dit op en na te Willemstad telefonisch contact te hebben opgenomen met C.-28 R.I. te Cillaarshoek, staken de drie sectiën in de avond van 10 Mei bij Willemstad het Hollands Diep over en sloten zij zich te Strijen bij III-28 R.I. aan.                                                                                                                     De 3^e sectie van 12 M.C. had in de nacht van 9 op 10 Mei de kantonnementswacht geleverd ter sterkte van een onderofficier en twaalf man. Het wachtlokaal bevond zich naast Hotel Brabant aan de verkeersweg bij Hoekske. Omstreeks 4.30 uur kreeg de sergeantwachtcommandant bericht van C.-3-III-28 R.I., dat een Duits vliegtuig omstreeks een km. ten zuiden van Zevenbergschen Hoek was neergestort. Hij zond een patrouille daarheen, die drie Duitsers ontmoette; deze gaven zich over en werden naar het wachtlokaal gebracht. Toen enige tijd later bleek dat de wacht omsingeld dreigde te worden, werd een voorbijkomende autobus aangehouden en begaf de wacht zich met de gevangenen naar Roosendaal, waar de Duitsers aan de marechaussee werden overgegeven. De rest van de 3^e sectie was door C.-12 M.C., die zich daartoe van zijn kwartier nabij station Lage Zwaluwe per rijwiel naar een boerderij aan de Bredaseweg had begeven, met de stukken en de munitie in een auto naar de ten oosten van het station gelegen stelling gezonden. Zij bereikte deze echter niet, daar zij onderweg vuur ontving en in ’s vijands handen viel.                                                 C.-3-III 28 R.I., res.kapitein W. van Ingen, die met de 2^e en 4^e Sectie zijner compagnie in de omgeving van station Lage Zwaluwe was gelegerd, deed deze sectiën de normale stellingen, met front zuid langs de Bredase Dijk bezetten.

Blz.25:                                                                                                                                                                                                              Toen na enige tijd valschermjagers in de rug en op de oostelijke flank verschenen, trok de bezetting weg in de richting van de Lapdijk. Het grootste gedeelte van de 4^e sectie werd met de commandant sergeant P. Zonneveld en res. 1^e luitenant B.A.J. van Boxtel (die belast was met de bouw der versterkingen en zich inmiddels bij de troep had gevoegd) gevangen            genomen. Genoemde luitenant werd gesommeerd, andere Nederlandse soldaten toe te wenken zich over te geven en toen hij hieraan geen gevolg gaf, neergeschoten. Eén der groeps-commandanten van de 3^e sectie werd dodelijk gewond.  Kapitein Van Ingen en de commandant der 2^e sectie, res. 1^e luitenant P. de Jong, verzamelden omstreeks 6.00 uur bij de Wilhelminahoeve aan de Lapdijk de rest der beide sectiën en besloten terug te trekken op Lochtenburg, waar zich de 1^e sectie bevond, teneinde op die wijze althans, een deel van de compagnie bijeen te krijgen. Alvorens dit voornemen kon worden uitgevoerd, werd weder vuur ontvangen, waarbij de kapitein en een soldaat sneuvelden; de rest zocht dekking. De luitenant sloot zich in de avond van 10 Mei met een tiental soldaten bij 6 G.B. aan.   Het langst werd weerstand geboden door de 3^e sectie van 3-III-28 R.I. (verminderd met de stationswacht), die onder cadet vaandrig C.M. de Weerd te Lage Zwaluwe was gelegerd. Deze nam frontstelling ter weerszijden van de weg naar Kikvors. Omstreeks 10.30 uur werd de sectie aangevallen door uit het westen oprukkende valschermjagers, die goede dekking vonden achter de bomen en de langs de weg gebouwde Nederlandse gevechtsopstellingen. Er ontwikkelde zich een hevig vuurgevecht waarbij de 3^e sectie twee doden en twee gewonden verloor. Tengevolge van het weigeren van één der beide lichte mitrailleurs kregen de valschermjagers kans tot de stormaanval over te gaan, waarmede het pleit werd beslist. Afgezien van deze sectie was het bruggenhoofd Moerdijk omstreeks 7.00 uur in handen van de vijand, die zich thans in de Nederlandse versterkingen ter verdediging inrichtte tegen eventuele pogingen uit zuidelijke richting, om het bruggenhoofd te hernemen.Aan Nederlandse zijde waren gesneuveld of aan hun verwondingen bezweken: twee officieren, een vaandrig en tien onderofficieren en manschappen[1] , terwijl vier officieren en ettelijke onderofficieren en manschappen waren gewond.                                                                                                                                      Het inundatiepersoneel te Moerdijk had in de vroege morgen nog getracht water in te laten voor het stellen van de inundaties, doch was er slechts in geslaagd, de meest westelijk gelegen sluizen te bereiken. Het personeel viel in handen van de Duitsers, met uitzondering van een korporaal, die naar Willemstad wist te ontkomen. De Duitsers zetten de waterinlaat spoedig stop, doch enkele terreinen zijn nog onder water gekomen, zoals op schetskaart nr. Z.2 is te zien. Het is echter niet meer na te gaan, op welk tijdstip deze toestand werd bereikt.

Figuur 22. Moerdijk 10 Mei 1940.

Op bovenstaande foto wordt de verovering van het dorp Moerdijk nagebootst. Figuranten als “Nederlandse gesneuvelden” op de Steenweg maken het allemaal nog realistischer voor de kijkers.

Maar afgezien daarvan zal het beeld in werkelijkheid niet veel anders geweest zijn in het dorp Moerdijk. De film is in 2005 vertoond als Sprung in den Feind. Het gemeentearchief in Dordrecht heeft een kopie. (foto figuur 19 en uitleg afkomstig van: http://www.grebbeberg.nl/).De auteur van dit verhaal is ook  in het bezit van van deze 20 minuten durende documentaire.

Het derde boek waarin de gebeurtenissen bij Moerdijk op 10 mei 1940 worden beschreven is deel 3 ‘Mei ‘40’van de serie ‘het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog’.                                                                                                                                                      Dr. L. de Jong heeft dit boek geschreven. 

In hoofdstuk 1 –‘Vrijdag 10 mei’, wordt in het deel ‘De strategische verrassing’ uitgebreid uitgelegd wat er zich rond Moerdijk heeft afgespeeld. Ook in dit hoofdstuk worden de gevechtshandelingen waarbij J.A. van Houdt betrokken was vermeld. Onderstaand figuur 23 is ook uit dit boek afkomstig en geeft de plaatsen (in rood) aan waar de Duitse para’s zijn geland rond Moerdijk en Dordrecht.

Bij de grote bruggen over het Hollands Diep (de verkeersbrug en de spoorbrug) waren, voor de Duitsers aanvielen, de springladingen aangebracht, een systeem van elektrische ontsteking was evenwel nog niet geïnstalleerd. Om de ladingen tot springen te brengen, moesten er eerst slagpijpjes (kleine, snel exploderende ladingen) ingedraaid worden en die slagpijpjes moesten onderling met z.g. slagsnoeren (waardoor de explosie zich snel voortplantte) verbonden worden; daartoe moest men bovenop de brug klauteren en er onderdoor; zo dienden aan de verkeersbrug achtendertig ladingen onderling verbonden te worden. Dat was een uur werk. Uiteraard had men die slagsnoeren tevoren kunnen aanbrengen, maar dat had generaal Winkelman uitdrukkelijk verboden aangezien hij bevreesd was dat men de bruggen door nervositeit te vroeg zou opblazen.  Bij de noordelijke uiteinden van de verkeersbrug en van de spoorbrug bevonden zich de in ’36 gebouwde grote betonnen bunkers waarin een stuk 5 cm-geschut en een zware mitrailleur geplaatst waren; die kanonnen werden bediend door leden van het korps politietroepen, de zware mitrailleurs door mitrailleurschutters van het grensbataljon dat bij Roosendaal stond. Op het Eiland van Dordrecht, ten noorden van de bruggen maar op enige afstand daarvan, was voorts meer dan een bataljon aan troepen gelegerd met enkele afdelingen veldgeschut; een klein dekkingsdetachement (ca. zeventig man) bevond zich met enkele mitrailleurschutters in een barakkenkamp dat vlak ten noorden ven Willemsdorp lag. Bij Willemsdorp was tenslotte een peloton luchtdoelmitrailleurs opgesteld.

Boven de Moerdijkbruggen verschenen de Duitse jagers en bommenwerpers om vier uur. Zij begonnen met het bombarderen van de barakken bij Willemsdorp waar het niet-gealarmeerde dekkingsdetachement in gelegerd was, alsmede van de batterij luchtafweergeschut te Moerdijk. Van de drie stukken was één defect, een tweede viel uit doordat een projectiel in de   vuurmond beklemd raakte; ook werd de vuurleiding uitgeschakeld. Zo goed en kwaad als het ging, zette de bemanning (vijf militairen waren gewond) het vuren met één stuk voort. Kort na dat eerste bombardement (volgens Molenaar om 5 uur) sprongen honderden Duitse parachutisten midden in het bruggenhoofd af, ongeveer voor de lopen van de mitrailleurs die het dichtst bij de verkeersbrug op de autoweg opgesteld waren. De manschappen hadden evenwel in verwarring dekking gezocht tegen de bommen; voor zij hun mitrailleurs weer bereikt hadden, waren de eerste Duitsers ter plaatse, waarna de bevelvoerende luitenant zich overgaf. Met grote snelheid zwermden de Duitsers naar alle kanten uit.

De bemanning van het afweergeschut bij Moerdijk liet de stukken in de steek; een deel werd krijgsgevangen gemaakt, een ander deel wist het haventje bij Moerdijk te bereiken vanwaar het met het personeel van de veerdienst het Hollands Diep overstak. Vijf pontonniers wisten daar net voldoende  tijd voor te winnen door in Moerdijk bij een hoek van de dorpsstraat onverschrokken stand te houden. De Duitsers hadden enkele krijgsgevangen officieren meegevoerd die onder bedreiging de pontonniers toeriepen dat zij het vuren moesten staken; dat werd door de vijf geweigerd. Drie van hen sneuvelden. 

Noord van de bruggen waren aan Nederlandse kant twaalf doden gevallen – beide bruggen waren de Duitsers praktisch onbeschadigd in handen gevallen. Burgers die de verkeersbrug passeren wilden, lieten zij aanvankelijk nog door; auto’s werden in beslag genomen.

H2.3.4 Overzichtskaarten en foto’s van de plaats waar de gevechten van J.A. van Houdt met de Duitse valschermjagers hebben plaats gevonden.

In deze paragraaf zijn de situatie van Moerdijk in mei 1940 en de huidige situatie weergegeven door middel van enkele kaartafdrukken.                 Het valt op dat er weinig is veranderd in het dorp zelf en de haven.                                                                                                                    Verder zijn een aantal foto’s toegevoegd van het tegenwoordige Moerdijk om een levendige indruk te geven aan de verhalen van de gevechtshandelingen van 10 mei 1940 en de kaartafdrukken.

Figuur 24.                                                                                     Overzichtsfoto van de haven van Moerdijk, genomen in de richting van het Hollands diep anno 2006.  Volgens figuur 26 zou het schip ‘De Mathilde’ vanaf de rechterzijde van de haven ontsnapt zijn, dit gegeven staat op die kaart vermeld als Veer 2C (woonaak).

Figuur 25.

Foto van de haven van Moerdijk, met op de achtergrond het dorp Moerdijk.

Figuur 26. (Links); Overzichtskaart van Nederlandse militaire stellingen en vijandelijke landingen van valschermjagers rondom Moerdijk.

Figuur 28. Overzichtskaart Moerdijk  2006: de rode vlag is hoek Dorpsstraat/Steenweg. Hier hebben de gevechten plaatsgevonden.

Figuur 29 t/m 31  zijn foto’s genomen in Moerdijk, op de splitsing van Havendijk en  Steenstraat  Ongeveer op deze plaats hebben de gevechtshandelingen plaats- gevonden op 10 mei 1940.

Figuur 31. Op deze foto is links vermoedelijk de oude Marechausseekazerne te zien in de Steenstraat.

In Moerdijk is nabij de haven, waar in mei 1940 de oorlogshandelingen hebben plaatsgevonden, een oorlogsgedenkteken geplaatst. Op de volgende foto’s  figuur 32en 33 en 34 is dit monument te zien.

Op figuur 33 is te zien dat een embleem van de eerste Poolse pantserdivisie is aangebracht boven op het monument. Moerdijk is net als Oost Zeeuws-Vlaanderen bevrijd door deze Poolse pantserdivisie. Op enkele kilometers van Moerdijk begint op 4 november een zware strijd die tot 9 november zal duren. Door Poolse Cromwelltanks worden 2500 antitankgranaten afgeschoten om de betonnen versperringen langs de toegangswegen naar Moerdijk op te ruimen. Daarna worden de Duitsers in en rond Moerdijk door 9 artillerie regimenten en een batterij raketgeschut beschoten. De Poolse infanterie trekt in de nacht en ochtend Moerdijk binnen  waar van huis tot huis gevochten moet worden. Moerdijk wordt bij deze verovering voor 85% verwoest. Onderstaande foto is genomen van de Marechausseekazerne in de Steenstraat ten tijde van de bevrijding in november ’44.

Figuur 35a en  geeft een beeld van de Marechausseekazerne in de Steenstraat die tijdens de  bevrijding (november ’44) van Moerdijk door de Eerste Poolse Pantserdivisie zwaar beschadigd werd, fig. b is de tegenwoordige situatie.

H2.3.6 Gegevens van gesneuvelde militairen bij Moerdijk mei 1940 .

Tijdens de gevechten, waarbij J.A. van Houdt betrokken is geweest, zijn meerdere militairen gesneuveld. Zowel aan Nederlandse- als Duitse zijde zijn slachtoffers gevallen.   Eén van deze slachtoffers was zijn dienstkameraad en plaatsgenoot W.F.van der Hooft.                                                  De gegevens van deze persoon werden mij, na de oproep op het discussieforum, (zie H2.3.2) toegezonden.                                              Onderstaand figuur 36 is een kopie van deze gegevens:

Figuur 36.  Gegevens van gesneuvelde dienstkameraad W.F.van der Hooft.

De gegevens van, vermoedelijk, de andere 3 pontonniers heb ik via de internetsite http//www.dordtopenstad.nl. kunnen vinden.                             Het was niet duidelijk of de vierde pontonnier T de Zeeuw, die later is overleden, ook bij de 5 pontonniers behoorde (zie H2.3.7 voor verdere uitleg hierover).

Bij het bruggenhoofd Moerdijk, dat in de buurt van de haven van Moerdijk lag, zijn ook een aantal Nederlandse slachtoffers gevallen (zie overzichtskaart H2.3.4):

H2.3.7 Verder onderzoek naar personen die samen met J.A. van Houdt betrokken waren bij de gevechtshandelingen.

Tijdens het bestuderen van de lijst met gesneuvelden (zie H2.3.6), vroeg ik mezelf af of de vierde persoon, T de Zeeuw, ook betrokken was bij de gevechtshandelingen als vierde pontonnier. Via het discussieforum werd onderzocht of dit mogelijk was. Het bleek dat T de Zeeuw niet betrokken was bij de gevechtshandelingen waar J.A van Houdt bij betrokken was. De volgende tekstblokken zijn overgenomen uit het discussieforum van de website:    www.dordtopenstadt.nl                                                                                                                                                                      Deze laatst besproken items staan, net zoals op de website, bovenaan. De tijdsaanduiding geeft de leesvolgorde aan van deze besproken items.

Figuur/ tekstblok 37. Vraag naar betrokkenheid van T de Zeeuw bij de gevechtshandelingen.

Uiteindelijk is via onderzoek door de heer Brongers boven water gekomen dat er 7 pontonniers betrokken waren bij de bewaking van de haven.    De namen staan allen vernoemd in de reactie van de heer Brongers die in figuur 38 te lezen is.

Figuur/ tekstblok 38. Vraag naar betrokken pontonniers bij bewaking van haven Moerdijk.

Vervolgens heb ik via het discussieforum gevraagd, wie de tweede persoon was waarmee J.A.van Houdt tot het einde toe heeft doorgevochten, mijn vermoeden was F. Brondsema. Tevens heb ik gevraagd wat het verschil tussen de Bronzen Leeuw- en  Bronzen Kruis- onderscheiding is.

Figuur/ tekstblok 39. Vraag naar tweede persoon waarmee J.A. van Houdt tot het einde doorvocht.

In figuur 38 is te zien dat een deel van 2 personen met de Bronzen Leeuw zijn onderscheiden en de rest met het Bronzen Kruis.                             Het verschil tussen de Bronzen Kruis en Bronzen Leeuwonderscheiding is, dat de Bronzen Leeuwonderscheiding in een hogere rangorde staat.      Via de website  http://www.onderscheidingen.nl  ben ik op zoek gegaan naar F Brondsema. Deze persoon staat vermeld ( inderdaad met een minimum aan gegevens) in het overzicht. Figuur 40 laat deze pagina zien.

Figuur 40. Vermelding F Brondsema op internetsite.

Zoon A.A van Houdt wist te vertellen dat vader J.A. van Houdt na zijn overgave nog gevangen heeft gezeten; hij is toen een aantal malen bezocht door zijn broer Aloysis van Houdt. Via het discussieforum kwam hierover informatie naar boven;

Figuur/tekstblok 41. Vraag naar informatie betreffende gevangenhouding J.A. van Houdt.

Dit hoofdstuk is een toevoeging die in de tweede druk toegevoegd is. Tijdens voortgaand onderzoek op internet na de eerste uitgave kwam deze uitleg van de gebeurtenissen op 10 mei 1940 te Moerdijk in beeld.  De gegevens zijn van de volgende site overgenomen; http://www.waroverholland.com/zfh/index.php?page=bruggenhoofd-moerdijk-2

Ook hier wordt J.A. van Houdt vernoemd, echter als ‘’van ‘t Houdt’’, dat duidt dat er informatie is verkregen uit officiële stukken zoals  het rapport dat in H3.2 te zien is. In dit hoofdstuk zijn de betreffende zinnen rood aangeduid.

De alinea's met aanvullingen zijn in wit weergegeven in dit hoofdstuk.

en verkende vervolgens opstellingsplaatsen voor waarnemingsposten die zich moesten inspannen alle in het gebied gelande vliegtuigen te melden. Of er een correlatie tussen het bezoek van de OLZ op 6 mei en de vele extra maatregelen bestond, komt niet helder uit de bronnen naar voren, maar de suggestie gaat er wel vanuit. De extra wegbeveiligingen bleven ondanks de intrekking van de status van 7 mei immers intact, en er werden initiatieven ontwikkeld om versterking van het Bruggenhoofd Moerdijk voor te bereiden. Het heeft er alleszins de schijn van dat de OLZ en zijn staf op 6 mei ingezien hebben dat de deur naar het zuidfront bepaald niet potdicht zat en dat men duurzame maatregelen ter verbetering wenste.

De op 9 mei geïnitieerde instructie aan het Veldleger dat in de loop van de nacht van 10 mei de hoogste graad van strijdvaardigheid zou moeten intreden, was door de C-VH niet aan de beide Groepscommandanten in Vesting Holland doorgegeven [1, 7, 192]. Hij achtte het zuidfront niet direct bedreigd en wilde kennelijk de manschappen aldaar maximale nachtrust bieden. Zodoende was in het Bruggenhoofd Moerdijk sprake van ‘normale’ strijdvaardigheid. Dat hield in dat er geen bijzonder maatregelen van beveiliging waren genomen. Daarbij was een uitzondering – zoals al zoeven genoemd – dat de plaatsing van zware mitrailleurs op de wegen en de wachtpiketten [bij de bruggen en in Zevenbergsche Hoek] bleven bestaan. Bovendien waren de batterijen luchtdoelartillerie wél in hoogste staat van paraatheid [8, 303], daar dit voor de luchtafweer vanwege neutraliteitshandhaving verordonneerd was.

De dislocatie der onderdelen binnen het bruggenhoofd was in de nacht van 9 op 10 mei 1940 als volgt:

* Res Kapitein Adriaansen was in april 1940 bevorderd. Hij zou een eigen commando krijgen, maar was in afwachting daarvan commandant rechter groep, waaronder vielen 1-3-III-28RI en 1e en 2e sectie 12MC. Tot voor zijn bevordering was hij sectiecommandant geweest van de 3e sectie en plv.c.12MC.

* *Tevens commandant luchtverdedigingspunt Willemsdorp.

Duits aanvalsplan [*][*] Aanvulling of wijziging op 18 december 2009 op basis van de in november 2009 verkregen copy van het bataljonsverslag van II./FJR1, inclusief Erfahrungsbericht, bron no. 464.

Een buitengewone deugd (voor de onderzoeker) is het dat van II./FJR1 een uitgebreide bataljonsrapportage is gevonden [464], die heel duidelijk schetst hoe het aanvalsplan tot op compagniesniveau tot ontwikkeling diende te komen. Daarom kan een helder beeld worden gegeven aan de lezer over de Duitse plannen.

[464] De Duitse overval op de sector rond de Moerdijkbruggen zou worden uitgevoerd door II./FJR.1, onder commando van de Hauptmann Fritz Prager. Het bataljon bestond uit de 5e, 6e, 7e en 8e Kompanie, waarvan de laatste de zware wapenscompagnie was. Uit het bataljonsverslag blijkt dat de vier 8 cm mortieren achter bleven in Duitsland, omdat de BC het noodzakelijk achtte dat aan beide kanten van de bruggen twee Jägerkompanies zouden opereren. De vier mortiergroepen zouden dus als reguliere Jäger worden ingezet.

[464] Ten noorden van de bruggen werden de twee laagste compagnieën afgezet, ten zuiden van de bruggen de beide andere compagnieën en de bataljonsstaf met verbindingspeloton. De exacte landingslocaties waren voor 5e Kompanie ten noorden van de verkeersbrug (noord van de bebouwing van Willemsdorp) en voor de 6e Kompanie in de velden ten oosten van de spoorbaan. Voor het zuidelijke inzetgebied gold dat de 7e Kompanie onder de beide landhoofden der bruggen zou worden afgezet en de 8e Kompanie verdeeld over een landingsterrein ten oosten van de spoorbaan en ten westen van de verkeersweg (ofwel oost van het dorp Moerdijk). De bataljonsstaf en verbindingseenheid [min de Trupps die bij de compagnieën waren ingedeeld] werden even ten zuiden van de 7e Kompanie geprojecteerd.

[464] Hoofddoel was de verkeersbrug. De 5e Kompanie zou deze vanuit het noorden benaderen, de 7e Kompanie met twee pelotons vanuit het zuiden. Aangezien alle vier de Kompanies een speciale Pioniersstosstrupp van enkele manschappen hadden, zouden die de technische aangelegenheden behartigen, zoals het eventueel opblazen of verwijderen van brugversperringen en het onschadelijk maken van de ontsteking en lading. Bij de 5e Kompanie lag terzake de taak om de verkeersbrug kazemat zo spoedig mogelijk uit te schakelen, omdat daar de ontstekingskast van de bruglading werd vermoed. Beide Kompanies moesten uiteraard in eerste instantie met de directe verdediging rondom de bruggen afrekenen.

[464] Het subsidiaire hoofddoel was de spoorbrug. Deze zou vanuit het noorden door de 6e Kompanie worden ingenomen, waarbij men de brugkazemat én de brugladingen tot doel had. Vanuit het zuiden zou de resterende Zug van de 7e Kompanie de brug bestormen.

[464] De 8e Kompanie had als enige een taak die de bruggen in het geheel niet betrof. Zij zouden met twee pelotons de weerstandnesten rond het zuidelijke landhoofd (inclusief station) zuiveren en deze bezetten en ter verdediging inrichten. Eén der pelotons, ingezet als normale Jäger zoals al gezegd, had tot taak om zich tegen het dorp Moerdijk teweer te stellen, zodat vanuit het dorp geen tegenacties richting bruggen zouden kunnen worden ondernomen. De bataljonscommandopost zou onder de verkeersbrug worden opgezet.

[464] Nadat de hoofdoelen bereikt zouden zijn, zou het zwaartepunt van de verdediging van het bereikte bruggenhoofd in het zuiden komen te liggen. Direct na het zekeren van de bruggen tegen vernieling, zou de 7e Kompanie zich samen met de reeds tegen Moerdijk aanliggende Zug van 8./FJR1 inspannen het dorp van Nederlandse eenheden te zuiveren. Vervolgens zouden zij de sector van verkeersweg tot en met het dorp ter verdediging inrichten. De beide pelotons van 8.Kp zouden de centrale as van het bruggenhoofd afsluiten, zoals zij reeds in eerste fase deden, maar in de tweede fase een vooruitgeschoven positie innemen. De 6e Kompanie zou de linkerzijde van het bruggenhoofd - van spoorbaan in een boog tot aan het Hollands Diep - bezetten. De bataljonscommandopost zou in een gunstige positie in het hart van het bruggenhoofd komen (c.q. blijven). Alleen de 5e Kompanie zou ten noorden van de bruggen de verdediging van dat deel van het bruggenhoofd voor haar rekening nemen.
 

Enkele bommenwerpers die ruim voor de transportvloot uit waren gevlogen namen diverse doelen onder handen. De eerste bommen vielen rond het barakkenkamp en de vlakbij gelegen batterij Vickers 7.5 tl no.1 in Moerdijk [100c, 303]. Ook rondom Zevenbergsche Hoek en Lage Zwaluwe werden de stellingen van de eenheden – die nog in hun kwartieren elders lagen – met enkele bommen bestookt [100c, 195]. Bovendien vielen de Luftwaffe bommenwerpers de pelotons luchtdoelmitrailleurs bij de bruggen aan [305]. Jagers bestookten ondertussen alles wat ze zagen lopen of rennen op de grond en mitrailleerden met enfilerend vuur alle loopgraven die ze konden onderscheiden. 

De 19e Batterij Luchtdoel Artillerie had de beschikking over drie stukken Vickers van 7,5 cm, waarvan echter het tweede stuk al een eerder gerapporteerde storing in de elektrische overbrenging vertoonde [303]. Het was daarom niet vuurgereed. De beide in de batterij aanwezige Spandau mitrailleurs voor bescherming tegen laag vliegende toestellen waren niet opgesteld omdat er nog geen munitie voorhanden was en de hoge affuiten ontbraken [303]. De batterij had een aantal stagiaires in de gelederen, en was daarom goed voorzien van (aspirant)officieren. Maar liefst twee vaandrigs [van Dalfsen, jhr. Vegelin van Claerbergen) had men in de bezetting naast de batterijcommandant, de 1e luitenant Faber en plaatsvervangend commandant, de 1e luitenant Van Teeckelenburgh. Daarnaast 99 minderen [8]. De batterijbezetting was uitgerust met karabijnen met ieder twee 5-schots clips op de man. De stukken waren opgesteld op korte afstand van het barakkenkamp, waarin de batterijmanschappen hun kwartier hadden. Dat kamp was gebouwd op de fundamenten van het oude station, aan de noordoostzijde van het dorp. De opstellingsplaats van de stukken was achter de dijk, zuidoost van de kruising Steenweg – Zwaluwsche Dijk, op het oude spoortalud. Dit was vlakbij de Havenkant die naar het haventje van Moerdijk leidde, en ook dichtbij het gemaal Schuddebeurs dat voor de inundatiestelling van belang was. 

Toen na 0430 uur de eerste aanvalsvliegtuigen boven het bruggenhoofd verschenen, waren de luchtafweerstellingen de eerste doelwitten die gezocht werden. De batterij was niet beschermd en niet ingegraven omdat de opstelling ervan een neutraliteitsopstelling was. Het tweede stuk [in de batterij opstelling werden de stukken genummerd hetgeen voor geleid vuur essentieel was] had een storing die veroorzaakt werd door slecht contact in de sleepringen die voor verbinding met de kaarthoekklok vanuit de vuurleiding zorgden. Zodoende kon het stuk niet geleid vuren, en was als daarom niet in gebruik. Na enkele salvo’s kreeg bovendien het eerste stuk een vastloper. Zodoende bleef slechts het derde stuk over.[303]

19.Bt LuA werd als eerste doelwit in de sector aangevallen door een Ju-88 (¹), die de batterij in duikvlucht bombardeerde. Twee bommen vielen midden in de batterij en schakelden door kabelbreuk de vuurleiding uit. De batterijmanschappen vlogen in blinde paniek uit elkaar, en het kostte de vaandrig de nodige moeite een ieder weer in het gareel te krijgen. Gewonden liet hij direct afvoeren naar het barakkenkamp. Met getrokken revolver herstelde hij de tucht.[303]

(¹) Het is een aanname van auteur dat dit vermoedelijk een Ju-88 betrof. In principe waren het de Ju-88 bij III/KG4 die primair waren geïnstrueerd met duikaanvallen de luchtafweer uit te schakelen. Hoewel vaak van Stuka [een term die in de regel met een Ju-87 wordt verbonden] werd gesproken in verslagen, was er slechts één Gruppe Stuka’s actief boven Nederland op 10 mei [IV/LG1] en die had vooral taken op te treden in de regio Rotterdam. Zij waren niet verbonden aan de Gruppe Putzier die was bedoeld om de luchtlandingen direct te ondersteunen. Bovendien wordt in verslagen telkens gesproken van het lossen van twee bommen per duikaanval, hetgeen voor een Ju-87 hoogst ongebruikelijk was. Het markante gehuil van de cyclonen in de landingsgestellen van de Ju-87 wordt ook in geen enkel verslag gemeld. Alles bij elkaar duidt het niet op een Ju-87, maar meer op een Ju-88 aanval. Het is echter niet uit te sluiten dat het desondanks wél een Ju-87 was.

overvliegende vijand had geschoten. De schaarse munitie op de man – drie karabijnmagazijnen – was zo goed als verschoten. De kist met karabijnmunitie die in het kamp nog voorhanden was kreeg men in de opwinding niet open, mede omdat de schroeven verroest waren. Het paste allemaal in een plaatje van een onderdeel dat op geen enkel punt gereed en paraat was voor oorlog …

Daarmee was ten zuiden van Moerdijk een vroegtijdig einde gekomen aan de luchtdoelartillerie.

[100c] De Bruggenhoofdcommandant, de kapitein Marijnen [oorspronkelijk C.11MC], werd gewekt door de eerste schoten van 19 Bt. LuA die gericht waren op een Duitse verkenner boven het Bruggenhoofd. Marijnen achtte het niet direct noodzakelijk zich aan te kleden, omdat het wellicht een routinematige neutraliteitshandhaving betrof. Pas toen minuten later het eerste grote eskader aanvalsvliegtuigen verscheen, besloot hij zich onmiddellijk van zijn kwartier naar zijn bureau aan de Steenweg [no. 44] te begeven. Dit was gelegen aan de zuidoostzijde van het dorp, een paar honderd meter van de KMAR kazerne aan de Steenweg. Onderweg nam de kapitein de landing waar van parachutisten in het gebied tussen de landhoofden en het dorp, alsmede ter hoogte van Lage Zwaluwe.

[100c, 195] Op het hoofdkwartier had de plv.C van 12MC, de reserve kapitein A. Adriaansen, telefoonwacht (²) en deze was dus ter plaatste om de eerste berichten te ontvangen en eventueel te kunnen verzenden. Het Bruggenhoofd was via Moerdijk verbonden met het hoofdkwartier van Vak Wieldrecht bij Amstelwijck, dat op zijn beurt middels de PTT grondkabels en een zinker verbonden was met de Groep Kil. Bij aankomst op zijn hoofdkwartier constateerde Marijnen dat er door Adriaansen nog geen telefonische contact met de Groep Kil was gemaakt, en benadrukte dat dit essentieel was. Via Amstelwijck kon tenslotte contact gemaakt worden met Groep Kil en werd rapport gemaakt van de Duitse activiteiten binnen het Bruggenhoofd. Er werd geantwoord dat stand moest worden gehouden.

Terwijl men telefonisch rapport maakte van de gebeurtenissen, meldde de vlakbij de Haven ingekwartierde 1e luitenant F.P. de Jager van de sectie 6-veld zich bij de Bruggenhoofdcommandant en verzocht om instructies [100c, 130]. Deze werd te verstaan gegeven dat hij zich werkzaam moest maken ‘waar hij dat nog kon’. Ondertussen besloot Marijnen dat het zaak was zijn geheime stukken direct te verbranden, en zulks geschiedde. Daaronder waren instructies van 9 mei voor de commandant van 6.GB en geheime telefoonlijsten [1]. In de kachel op het bureau werden ze tot as verstookt.

Opnieuw bij zijn bureau aangekomen maakte hij melding aan de commandant Groep Kil wat hij had waargenomen.

[171] De groep pontonniers van veerdienst 2C – onderdeel van de veerdienst Hollands Diep [VED Hollands Diep] die gevormd werd door veer 2C te Moerdijk en veer 1B te Willemsdorp – werd gealarmeerd door haar eigen wachtpiket bij de schepen. De manschappen hadden een onderkomen in het gevorderde schip ‘Mathilde’ dat in het haventje lag. De gewekte veercommandant [sergeant der pontonniers D. Visser] trommelde de pontonniers direct op. De commandant van de veerdienst was de reserve kapitein der pontonniers G.M. Jansen, die in Hotel van Kinderen in het dorp zijn kwartier had. Hij begaf zich onverwijld naar de haven toen de eerste salvo’s van de luchtdoelbatterij hem ter oren waren gekomen. De sergeant Visser had onderwijl de manschappen uit laten rusten met rantsoenen, wapens en munitie.

[171] De kapitein instrueerde sergeant Visser de manschappen aan de wal te brengen en een beveiligde perimeter uit te zetten. Hierop posteerde de sergeant enkele manschappen bij de (twee) uitgangen van de haven waarbij de enige beschikbare lichte mitrailleur werd ingedeeld, en de rest achter de havenloodsen. Met bouw- en slooppuin in de haven liet Visser weringen maken. De grotere schepen [woonark ‘Mathilda’, motorboot ‘Amazon’, de ‘Jan’, de ‘Johan’ en de sleepboot ‘Bona Spess II’⁽⁴⁾], de stoompont [‘Dordrecht’] en de vlotten waarover men beschikte werden ondertussen door personeel van de veerdienst vaargereed gemaakt, zodat onmiddellijk vertrokken kon worden indien dit gewenst was.

⁽⁴⁾ De Bona Spess II, een sleepboot, komt later nog prominent terug bij de gebeurtenissen op de Oude Maas bij Barendrecht. Deze sleepboot bestaat heden nog altijd.

Bijzonder genoeg waren het de niet-gevechtstroepen van de maritieme genie die zich het best voorbereiden van alle onderdelen binnen het Bruggenhoofd. Spoedig zou blijken dat die degelijke voorbereiding gevolgd zou worden door bijpassende onverzettelijkheid.

0400 – 0450 uur bij de bruggen

[305] Vlak ten zuiden van de landhoofden stonden de twee pelotons luchtdoelmitrailleurs. Beide pelotons hadden de vier beschikbare M.25 Spandau mitrailleurs opgesteld in putten met een aarden walletje rond de opstelling. Daarmee was enige bescherming tegen scherfwerking van bommen geboden voor de bediening. Beide pelotons hadden een dubbele bedieningsbezetting [van tweemaal acht man] voor de stukken plus een onderofficier als commandant. Bij 83 Pel LuMi waren echter 19 in plaats van 17 man aanwezig.

 [305] Circa 250 meter ten zuidoosten van de verkeersbrug stond 82 Pel LuMi in stelling onder leiding van de sergeant Stradman. Toen rond 0400-0415 uur het vuurbevel werd gegeven wegens laag overkomende vijandelijke toestellen bleek slechts een van de vier mitrailleurs probleemloos te werken. De andere drie wapens haperden aanzienlijk. Vrijwel tegelijkertijd met het nabij gelegen 83 Pel LuMi werd de opstelling van 82 Pel LuMi door een bommenwerper aangevallen. Enkele 50 kg bommen explodeerden rondom de opstelling. Geen schade werd aangericht, maar de schrik sloeg in de benen. Omdat de andere stukken slecht werkten besloot de pelotonscommandant om alleen het goedwerkende stuk bediend te laten en de overige manschappen achter de dijk in dekking te laten gaan. Naast de opstelling landde een groep van ca. 12 man onder Oberjäger Michel van het eerste peloton van 7./FJR1 [458]. Toen de parachutisten even ten zuiden van de opstelling geland waren, en zich waarneembaar richting opstelling van het peloton begonnen te verplaatsen, was het pleit echter snel beslecht. Tijdens de korte strijd sneuvelde niemand. Desondanks sneuvelden later op de morgen twee man van het peloton [31]. De korporaal Abrahams kwam om tijdens een artilleriebeschieting door (vermoedelijk) 25AA op het inmiddels door de Duitsers bezette barakkenkamp in Willemsdorp, waar ook vele krijgsgevangenen waren ondergebracht. Soldaat Verheul sneuvelde tijdens het krijgsgevangenentransport vanuit Moerdijk naar Willemsdorp. Door Nederlands artillerievuur werd hij dodelijk getroffen op het noordelijke landhoofd.

Cord Tietjen
Leutnant Cord Tietjen (op de foto in de rang van Oberleutnant) kreeg het Ritterkreuz voor zijn moedige optreden als Zugführer in 7./FJR1, dat bij Willemsdorp de strijd begon.
In 1943 werd hij in Tunesië gevangen genomen en verdween naar de VS als krijgsgevangenen. Hij bleef daar na de oorlog, werd civiel ingenieur en keerde in de jaren zestig naar Duitsland terug. Hij overleed in 2005.
 

[305] Oost van het spoor en direct aan de dijk stond 83 Pel LuMi opgesteld. Toen op de eerste laagvliegende toestellen werd gevuurd, bleek ook hier dat het materieel weinig betrouwbaar was. Slechts één Spandau werkte naar behoren, een tweede haperde en de andere twee stukken werkten in het geheel niet. De storingen konden niet worden opgelost, zodat de vuurkracht direct gehalveerd was. Vaandrig van Mourik – toegevoegd aan de commandant van het Luchtverdedigingspunt Willemsdorp [reserve 1e luitenant S. Reitsma], die puur toevallig in de stelling was – reed ondertussen richting Willemsdorp om extra karabijnmunitie te halen. Kans om terug te keren zou hij niet krijgen. De manschappen bleven zodoende slechts met twee clips karabijnpatronen per man uitgerust en dat zou spoedig te weinig blijken.

[305] Zonder zichtbare uitwerking werd inmiddels vanaf 0415 uur op de laagvliegende toestellen gevuurd tot dat rond 0445 uur een bombardement op de opstelling werd ondergaan waarbij een 50 kg bom op slechts enkele meters van de opstelling viel. Hoewel geen slachtoffers vielen, waren de twee werkende mitrailleurs vernield. Vlak na dit voorval [tussen 0450-0500] lieten drie Ju-52 hun parachutisten [2e Zug 7./FJR1] uit vlak boven het peloton [305, 458], waarop de pelotonscommandant direct de manschappen richting dijk dirigeerde voor de verdediging met een gedekte rugzijde. De spoedig opdringende Duitsers [Zug van Leutnant Lehmann][458] overmeesterden de manschappen echter nadat de schaarse munitie was verschoten. Het peloton had geen slachtoffers te betreuren. Later die dag zou echter de soldaat G.L. Wolf van het peloton omkomen [31]. Hij raakte dodelijk gewond in krijgsgevangenschap in het barakkenkamp Willemsdorp door artillerievuur van (vermoedelijk) 25AA uit de Hoekse Waard. Tijdens transport naar een verbandplaats in Tweede Tol overleed hij. 

 [305] Even ten zuiden van de opstelling van 82 Pel LuMi stond een sectie zware mitrailleurs als paraat piket naast de rijksweg opgesteld. Tot 9 mei was deze taak aan de 3e sectie toebedeeld geweest, maar op de 9e was besloten door de C-12MC dat de 4e sectie deze taak zou uitvoeren [195]. De sectie was met drie ongedekt opgestelde M.18 machinegeweren aan weerszijde van de weg gepositioneerd. Toen de bommenwerpers en jagers op de posities in het Bruggenhoofd neerdoken, waren de manschappen in dekking gegaan, en dus op geruime afstand van de stukken. Voordat zij zich weer bij de stukken hadden kunnen begeven, waren deze door de eerste Duitse parachutisten – die bijna bovenop de positie landden – al ingenomen, en besloot 1e luitenant Broekman onmiddellijk tot de overgave. Dat gebeurde rond 0415-0425 uur.

[458] Ook de piketten bij de brug zelf waren kansloos tegen de overmacht van vele tientallen goed bewapende parachutisten die direct na hun landing en bewapening de sector rond de brug professioneel van weerstand zuiverden. Bij de verkeersbrug trad een deel van het eerste peloton van 7./FJR1 onder Oberjäger Michel direct op tegen de paar wachten bij het stenen gebouw dat als wachtlokaal fungeerde. Deze gaf zich direct over, en hierop doorzochten de Duitsers het gebouw op slagsnoeren, die uiteraard niet gevonden werden. Manschappen van het eerste peloton onder Leutnant Tietjen drongen daarop voorwaarts over de brug. Deze eenheid, met enkele pioniers in haar midden, had als taak de ladingen onschadelijk te maken. Deze eenheid zou verliezen lijden bij haar voorwaartse beweging, maar dit wordt bij Willemsdorp nader besproken.

Hierop drong men verder voorwaarts en kwam ter hoogte van de pier – op tweederde van de brug vanuit zuidelijke richting – in contact met manschappen van 6./FJR1 die noordelijk van de brug het landhoofd inmiddels hadden ingenomen.

0450 - 0500 uur de luchtlanding

Tussen 0450 en 0500 kwam de grote golf Ju-52 [volgens sommige tellingen 21 stuks] [100c] transporttoestellen over het bruggenhoofd, en dropte twee compagnieën parachutisten [7 en 8/FJR1] midden in het bruggenhoofd, achter de buitenverdediging. Er waren drie concentraties waar te nemen. Eén ten westen van Lage Zwaluwe precies ten zuiden van beide bruggen, één kleine ten zuidoosten van het het dorp Moerdijk en de grootste concentratie tussen de verkeersbrug en het dorp Moerdijk. De gelande Duitse sterkte was rond de 250 man sterk [458], mogelijk nog iets minder. De Duitsers concentreerde zich snel en verdeelden zich daarna in eerste instantie in twee groepen. 7./FJR1 trok offensief richting landhoofden, en 8./FJR1 beveiligde richting het dorp Moerdijk en Lage Zwaluwe [458]. Nadat de bruggen vrij van verdedigers gemaakt zouden zijn, zou een derde aanvalsgroep richting Station Lage Zwaluwe trekken en zou een deel van 7./FJR1 bij de aanval op Moerdijk assisteren [458]

luchtfoto Moerdijk meidagen 

[Het voortbestaan van het gehele Bruggenhoofd was al direct na de Duitse landing in groot gevaar. De in de kwartieren gewekte manschappen verzamelden zich zo goed en zo kwaad dat ging, en onder leiding van de aanwezige officieren werd aan alle kanten geïmproviseerd. Door de landingen van de parachutisten midden in het bruggenhoofd, was het verdedigingsplan direct failliet. Alle stellingen waren gebouwd met de doctrine in het achterhoofd dat er buitenwaarts verdedigd zou worden. Bovendien waren artillerie ondersteuningen voorbereid op afsluitingsvuren buiten de Bruggenhoofd perimeter. Richting hart van het Bruggenhoofd – waar nu juist alle parachutisten waren geland – was nauwelijks gedekte vuurpositie mogelijk. Bovendien waren er wegens het ontbreken van de hoogste graad van strijdvaardigheid, met uitzondering van de manschappen van de 4e sectie 12MC alsmede enkele piketten bij de bruggen en bij het station te Lage Zwaluwe, geen troepen paraat in de stelling. [100c, 195]

De strijd zou vanwege de landingen binnen de perimeter een sterk excentrisch patroon volgen. Daarom wordt per sector en per tijdseenheid de ontwikkeling gevolgd zodat een ruimtelijk en chronologisch beeld ontstaat.

0400 – 0530 uur rechter deel Bruggenhoofd

[100c, 195] Het rechterdeel van de stelling werd gewekt door de eerste schoten van de luchtafweer en de detonerende bommen. In dit gedeelte van het Bruggenhoofd waren twee secties van 12MC geplaatst die de open vlakte en toegangswegen richting Zevenbergen [het zuidwest front] dekten. De 1e sectie had kwartier in hoeve de Lochtenburg, west in het bruggenhoofd tegenover de Losekaatspolder. De 2e sectie had kwartier bij de Quanjerhoeve in de zuidwest hoek van het bruggenhoofd langs de Lapdijk. Daarnaast was de 1e sectie van 3-III-28RI [1e luitenant W. Haars] – ook ingekwartierd in Hoeve Lochtenburg – bedoeld om de infanteriestellingen langs de westzijde van het bruggenhoofd te bezetten.                                                                                            [195] Ook in deze sector zochten de Luftwaffe roofvogels naar prooi. Enkel bommen werden afgeworpen op de stellingen van de eerste sectie MC, maar deze bommen ontploften niet, vermoedelijk omdat zij te laag waren afgeworpen. En hoewel de stellingen eveneens werden gemitrailleerd, was er geen sprake van slachtoffers of schade, omdat de manschappen nog bij de kwartieren waren tijdens deze eerste aanvalsgolf.

0400 – 0530 uur linker deel Bruggenhoofd

[100c, 195] In het dorp Lage Zwaluwe ⁽⁵⁾ werd de 3e sectie van 3-III-28RI – de enige bezetting die op deze locatie nog aanwezig was – gewekt door de eerste oorlogshandelingen. In deze sector werden eveneens rond 0400 uur enkele onbezette stellingen aan de oostzijde van de Schuddebeurspolder gebombardeerd en gemitrailleerd.

0400 – 0530 uur station Lage Zwaluwe

[100c, 195] Op de centrale as van het Bruggenhoofd, in het verlengde van de beide bruggen, lag de grootste concentratie onderdelen verspreid over een sector rondom de spoorweg en de rijksweg. Ten zuiden van het op de as gelegen station Lage Zwaluwe lag het zuidelijke front van het Bruggenhoofd. Ongeveer 250 meter ten zuiden van die perimetergrens waren asperge versperring op het spoor en de rijksweg voorbereid. Tussen de perimetergrens en die versperringen lag een kantonnementswacht, een piket dat het spoor bewaakte. Langs het zuidfront van het Bruggenhoofd was de grootste concentratie semipermanente opstellingen geconstrueerd die allen langs de Bredasche Dijk lagen. Uiteraard was iedere opstelling front zuid gericht.

[100c, 130, 195] Binnen de sector lagen twee secties infanterie [2e en 4e sectie 3-III-28RI], de 3e sectie 12MC en de sectie 28 Batterij 6-veld [1e luitenant de Jager]. Bovendien hadden zowel de commandant 3-III-28RI [res. kapitein W. van Ingen] als de commandant 12MC [res. kapitein N.L.J. Muller] hun kwartieren bij het station. De 4e sectie was gekwartierd in de fietsenstalling bij het café Victor Buys [informatie van veteranen Jobse en Steenvoorden], direct bij het station. De Bruggenhoofdcommandant had zijn CP ingericht bij Hoeve Versluis. Bekend is dat hij echter kwartier had in het dorp Moerdijk en dus niet op post was. De sectie 12MC lag vlakbij de Bruggenhoofd CP. Deze sectie had echter deze nacht een stuksgroep voor de kantonnementswacht bij Zevenbergsche Hoek [in hotel Brabant] geleverd en was dus slechts deels ter plaatse. De 2e sectie van 3-III-28RI [res. 1e luitenant P. de Jong] lag west van het station langs de Bredasche Weg. De 4e sectie [Sgt P. Zonneveld] van dezelfde compagnie lag 50 meter van het station. De stationswacht werd op 10 mei vervuld door een geweergroep van de 3e sectie van de infanteriecompagnie.

 [130] De twee stukken 6-veld waren vlakbij de CP geparkeerd. In principe zouden de stukken de voorbereide semipermanente PAG kazematten kunnen bezetten die bij zowel de rijksweg als de spoorweg waren gebouwd. Zij zouden voorlopig echter ad hoc worden ingezet op een bedreigd frontdeel. Alles bij elkaar genomen had de versterkte sector rond het station met circa 110 man en het enige aanwezige geschut op papier de meeste weerkracht binnen het Bruggenhoofd. [100, 195] Bovendien waren beide kapitein-commandanten vlakbij de troepen ingekwartierd en dus direct beschikbaar voor bevelvoering. Met uitzondering van de stationswacht en de kantonnementswacht bij Zevenbergsche Hoek, waren er echter geen militairen paraat.

[100c] Rond 0430 uur werd een ieder vanzelf gewekt door de zware dreunen van 19.Bt LuA en de spoedig toenemende activiteit in de lucht. Zo ook de compagniescommandant van 3-III-28RI de reserve kapitein van Ingen die zijn kwartier bij het station na 0430 uur verliet en tijdens de Duitse landing aan de 4e sectie – die inmiddels aangetreden stond – en later aan de 2e sectie merkwaardig genoeg opdracht gaf de oorspronkelijke stelling [dus met front zuid] te betrekken. Zijn sergeant-toegevoegd opperde nog om juist noordelijk van de sector een provisorisch scherm te vormen, maar dit werd eenvoudigweg genegeerd door de compagniescommandant. De beweegredenen voor diens merkwaardige bevel zijn niet te achterhalen. De noordelijk van hen landende parachutisten waren door de mannen waargenomen, maar het weerhield de kapitein er niet van front zuid te vormen. Zodoende trok de infanterie rond 0530 uur naar het zuiden van het Bruggenhoofd, met de parachutisten enkele honderden meters achter hen.

De vijand zelf kon de kapitein nauwelijks waarnemen. Ondanks zijn rang en functie beschikte de commandant van 12MC niet over een verrekijker …

[130] De manschappen van de sectie 28 Batterij 6-veld waren zonder kader toen men net als de andere onderdelen door de oorlog verrast werd in de kwartieren. De sectiecommandant wachtmeester B.C.A. van Werkhoven en de batterijcommandant reserve 1e luitenant F.P. de Jager waren beiden niet bij hun sectie ondergebracht. De batterijcommandant had kwartier vlakbij de haven, en spoedde zich eerst naar het bureau van de Bruggenhoofdcommandant dat hij op weg naar zijn sectie toch voorbij kwam. Daar ontving hij de vrij liberale opdracht ‘zich ergens werkzaam te maken waar dat kon’. In tegenstelling tot de Bruggenhoofdcommandant, gelukte het de artillerieofficier wél om langs de Steenweg bij de CP aan de Bredasche Weg te geraken, ondanks beschietingen door jachtvliegtuigen. Daar aangekomen had de wachtmeester de manschappen al gereed staan voor opdrachten. In gezamenlijk overleg besloten de kaderleden de stukken ter plaatse in stelling te brengen op het erf van de boerderij [waar de stukken gestald stonden] en met kartetsmunitie de parachutisten te bestrijden. Bij nader inzien echter besloot de luitenant dat het verstandiger zou zijn zuidwaarts te trekken en dan via de Lapdijk en de rijksweg zuid te trekken en vervolgens westwaarts richting Willemstad terug te trekken. Zodoende werden de stukken aangespannen en reden de bokrijders in galop richting zuiden, gevolgd door de bedieningsmanschappen op de fiets. Vlak voor de kruising van de Dirk de Botsdijk en de rijksweg aangekomen, reed de sectie echter rechtstreeks in het vuur van de parachutisten [deel 2e Zug 7./FJR1 onder Leutnant Lehmann] [458]. Men zocht snel dekking …

Bovendien wreekte zich het feit dat een sectie zware mitrailleurs uit de toch al zwak bezette oostelijke sector voor een piketdienst was onttrokken aan zijn voorziene positie in enkele semipermanente kazematten is het oostfront. Nota bene de enige bezetting die er in de oostelijke sector over bleef – de 3e sectie van de infanteriecompagnie – had ook al een geweergroep als wachtpiket geleverd voor het station! Door de totale omissie van enige onderlinge afstemming – een zaak die de Bruggenhoofdcommandant nadrukkelijk tot zijn takenpakket hoorde te rekenen – kon het zijn dat de oosthoek van het bruggenhoofd door slechts 25 man bezet was. Die kleine groep zou zich weerbaar moeten maken tegen een overmacht aan goed uitgeruste parachutisten.

In het dorp Moerdijk zelf was het al niet veel beter gesteld. Door de vrij naïeve inkwartiering van kaderleden in het dorp zelf, ver weg van hun onderdelen en commandoposten, kon het bestaan dat onmiddellijk na de Duitse luchtlanding het Bruggenhoofd zonder bereikbare commandant zat, de twee MC secties aan de Rode Vaart zonder hun bevelhebber zaten omdat deze telefoonwachtdienst in het dorp had, en het kader van de batterij 6-veld zich niet bij zijn batterij bevond. Kostbare tijd ging verloren, en de leiding van het Bruggenhoofd was direct uitgeschakeld voor de coördinerende bevelvoering.

Daarnaast bleek de compagniescommandant van 3-III-28RI in de zuidelijke sector er een merkwaardige benadering van tactisch handelen op na te houden. Als leidinggevende over de zuidelijke sector had hij twee secties infanterie en een sectie MC onder zich, en bovendien een sectie 6-veld geschut. Toen hij en zijn mede ooggetuigen de parachutisten enkele honderden meters ten noorden van het station zagen landen, besloot hij niet het logische advies van zijn sergeant-toegevoegd te volgen om front noord van het station te maken, maar hij gaf zijn secties opdracht het zuidfront te gaan bezetten alsof er geen enkele noordelijke dreiging was. Logisch was geweest het zuidfront met enkele piketten te bezetten, en de hoofdmacht front noord bij het station te laten vormen. Zodoende had hij met zijn ruim 100 man gevechtstroepen direct een zinvolle en kansrijke weerstand kunnen vormen tegen de circa 60 parachutisten die het station in eerste instantie bedreigden.
 
De toch al niet overdadige luchtafweermiddelen waren om 0415 uur volkomen uitgeschakeld. De batterij luchtdoelartillerie bij het dorp Moerdijk had slechts een ongeleid stuk over en zou worden geëvacueerd door haar personeel, en de beide mitrailleurpelotons waren uitgeschakeld door de haast boven op hun steunpunten gelande parachutisten.

De Duitsers waren zich goed bewust gebleken van de eenzijdige weerkracht van het Bruggenhoofd Moerdijk. Ze hadden spoedig erkend dat de grote zwakte van het Bruggenhoofd in haar centrum lag, en aangezien dit gebied vlak was, was het eenvoudig daar een massale landing uit te voeren. Zodoende zouden de Duitsers vanuit een geconcentreerde kracht kunnen opereren, terwijl de Nederlanders in geïsoleerde sectoren uiteen zouden vallen. Bovendien waren alle verdedigingsmiddelen buitenwaarts gericht. Omdat alles volgens plan verliep – immers de luchtafweer werd snel uitgeschakeld en de Nederlandse verdediging was compleet verrast in haar kwartieren – waren de Duitsers direct meester van de landhoofden, en konden zij de bruggen noordwaarts gaan overschrijden. Er lag nog één voorname taak voor hen. Het opruimen van de Nederlandse weerstanden binnen het Bruggenhoofd, en vervolgens de buitenverdediging voor eigen gebruik benutten.

0500 – 1100 uur Moerdijk

In het dorp Moerdijk zelf was nauwelijks sprake van een gevechtsvaardige Nederlandse militaire aanwezigheid. Er waren slechts enkele pontonniers van de veerdienst, enkele marechaussees van de Marechausseekazerne, een handvol verzorgers in het barakkenkamp en de geshockeerde bezetting van 19 Bt LuA. Daarnaast natuurlijk de Bruggenhoofdcommandant en de kapitein Adriaansen van 12MC en een handvol minderen.

458] De meeste Duitse parachutisten waren rond 0500 uur pal oost en zuidoost van het dorp geland en zij waren in staat snel bij hun wapencontainers te komen om zich te voorzien van de noodzakelijke geweren, granaten en mitrailleurs. Volgens plan was een peloton van 8./FJR1 direct na haar landing en verzamelen der wapens, tegen de bezetting van het dorp gaan ageren. Tussen 0500 en 0530 werd het dorp langs de gehele oostzijde door Duitse para’s - in beginsel ongeveer 35 man aangroeiend tot zo'n 70 man - bedreigd. Aan de zuidoostkant ontmoette ze geen enkele weerstand, en zodoende trokken al rond 0530 uur parachutisten via de zuidwest zijde richting Haven het dorp in. Tegen de oostzijde van het dorp bleef echter de Duitse aanvalsgroep van 8./FJR1 in eerste instantie liggen [464].Nadat al in het eerste half uur na de landing de opdracht rond de bruggen aan de zuidzijde van het Hollands Diep was afgerond voor de hoofdmacht van 7./FJR1, kwam voor die compagnie ruimte om aan de tweede fase van de overval haar bijdrage te gaan leveren. Een Kampfgruppe onder Leutnant Lemm - bestaande uit de Kompanie Trupp van 7./FJR1 en de Zug- en Granatwerfertrupp [5 cm mortieren] van het eerste en tweede peloton van 7./FJR1 - werd vrijgemaakt om het vastliggende peloton van 8./FJR1 onder Oberleutnant Schwarzmann [bij elkaar circa 60 man] - dat tot taak het dorp Moerdijk in te nemen - te assisteren. De Zug Kliem trok in tweede echelon via het noordoosten [langs de dijk] richting het dorp op.

[100c, 458] In het centraal oostelijke deel ontmoette de Kampfgruppe Lemm geen weerstand. Bruggenhoofdcommandant Marijnen had zich ondertussen drukker gemaakt om de paralanding aan de overkant van het Hollands Diep aan zijn Groepscommandant te melden, dan een provisorische verdediging van het dorp te organiseren tegen de para’s die in zijn eigen sector waren geland. Ook zijn telefoonwacht, kapitein Adriaansen, was vooral bezig met verbinding maken met Amstelwijck en Groep Kil. Geen der beide officieren zag kennelijk het onmiddellijke gevaar van de door Marijnen zelf waargenomen landingen van parachutisten net buiten het dorp. Men meldde het telefonisch wél aan de Groep Kil. Toen Marijnen na een mislukte poging zijn CP te bereiken terug was gekomen op zijn bureau in het dorp, was het rond 0515 uur. Nadat hij zijn eerder beschreven handelingen had verricht, besloot hij met kapitein Adriaansen een nieuwe poging te wagen om hun respectievelijke commandoposten te bereiken. Buiten het bureau gekomen werden beide heren echter direct opgevangen door twee parachutisten die hen ontwapenden, hoewel ze hun klewang mochten behouden. Een van de twee parachutisten was de Leutnant Dietrich Lemm. Hierna werden beide Nederlandse kapiteins met de optrekkende parachutisten meegevoerd, die behoedzaam noordwaarts trokken richting dijk.

[303, 458] Onderwijl hadden de enkele tientallen parachutisten van 8./FJR1 onder Schwarzmann de positie van de batterij luchtdoelartillerie aan twee zijden bereikt, waar tegenover de Duitsers gedurende het eerste uur vrij passief stil hadden gelegen. De batterijopstelling was echter inmiddels geëvacueerd. De bedieningsmanschappen waren deels terecht gekomen in het barakkenkamp. Daar probeerde vaandrig van Dalfsen zo goed en kwaad als het ging de verdediging te organiseren. Maar de munitie was zo goed als verschoten. Ongeveer een veertig tot vijftig man hadden zich in het kamp verzameld, terwijl de rest rond de batterij gevangen werd genomen of in groepjes het dorp introk. Luitenant van Teeckelenburg besloot zich bij het bureau van Marijnen te melden om te kijken of daar nog instructies te krijgen waren. Vlakbij het bureau gekomen constateerde hij verrast door Duitsers te zijn omringd. Hij mocht aansluiten bij de beide andere gevangen genomen officieren. Even later volgde de kennelijk ook naar instructies zoekende vaandrig Vegelin van Claerbergen met enkele minderen en ook zij deelden het lot van gevangenneming.

[303] Luitenant Faber had ondertussen toch de leiding behouden in het barakkenkamp, ondanks zijn verwondingen. Hij had inmiddels bevolen de geschutsmunitie in twee vrachtwagens te laden om deze via het westen te kunnen laten afvoeren. Omdat de gewonden werden verpleegd in een van de barakken besloot de luitenant de barakken niet in brand te steken. Toen ze in beeld kregen dat de Duitsers al richting barakkenkamp optrokken kozen zij ervoor naar de haven van Moerdijk te gaan, wetende dat daar eventueel schepen voor evacuatie waren. Onderwijl maakten de parachutisten onder Oberleutnant Schwarzmann en Leutnant Lemm in het dorp contact en bundelden de krachten. Gezamenlijk trokken de beide formaties langs de hoofdweg noordwaarts richting haven.

[1, 100c] Bij het postkantoor en de omgeving van de Marechausseekazerne hadden zich ook enkele andere militairen verschanst, waaronder twee wachtmeesters van de Marechaussee [J. Claasen en C. vd Werken]. Ondertussen trokken de parachutisten behoedzaam op, noordwaarts over de Steenweg. [1, 100c, 171, 303, 458] Opeens werden zij van twee zijden beschoten waarbij de Duitse Leutnant Lemm ⁽⁶⁾ dodelijk gewond raakte, en afgevoerd werd door twee parachutisten. Hij stierf vrijwel direct daarna.   

⁽⁶⁾ De Leutnant der Reserve Dietrich Lemm was Kampfgruppeführer binnen 7/FJR1 [458]. Lemm wordt in vele publicaties [o.a. 30, 50, 52] als Oberleutnant Lamm aangeduid en deze laatste zou vijftien jaar in Zwartenberg onder Zevenbergen hebben gewoond. Lamm zou de Nederlandse zaak verraden hebben door in 1938 weer in Duitse dienst te treden en zich (als bekende der omgeving) als bevelhebber van de Duitse troepen zodanig in te laten zetten. Het lang gepreserveerde fabeltje van Oberleutnant Lamm is inmiddels door auteur ontkracht. Zie hiervoor het dossier over Lamm elders op deze site.

De gebeurtenissen die toen volgden zijn niet zuiver te reconstrueren. Er zijn tegenstrijdige verklaringen afgelegd door de Bruggenhoofdcommandant en enkele andere ooggetuigen [100c, 195, 303]. Opmerkelijk zijn de divergerende beelden die uit twee verslagen van de Bruggenhoofdcommandant zelf spreken. Zijn eerste verslag van 15 juni 1940 is gesteld in een nuchtere beschrijvende toon, waarbij de diverse slachtoffers die onder de krijgsgevangen Nederlanders vallen worden toegeschreven aan de verwarring van het gevecht dat zou ontstaan vlakbij de haven. In een verklaring van ná de oorlog, van 25 november 1946 [en 19 mei 1947], rept de kapitein ineens van het gebruik van de krijgsgevangenen als dekking door de Duitsers, en het moedwillig neerschieten door de Duitsers van enkele Nederlandse gevangenen. Het verslag van de eveneens aanwezige kapitein Adriaansen is qua beeldvorming tussen beide verslagen van kapitein Marijnen te plaatsen. Eveneens aanwezig was de plv commandant van 19.Bt LuA, reserve 1e luitenant P.S. van Teeckelenburgh. Ook deze maakt net als Marijnen een waarlijk nieuw inzicht los in 1946 t.o.v. een eerdere verklaring in 1941.

wegens gebrek aan ondersteuning daarvoor. Auteur dezes deelt deze mening van Amersfoort niet onverminderd. Uitgelegd zal worden waarom.

De beide verslagen van Marijnen zijn van een matige kwaliteit, zeker voor de kwaliteit van een Bruggenhoofdcommandant. Bovendien wijkt het verslag van Marijnen ook op andere punten opmerkelijk af van dat van zijn schaduw in de ochtend van 10 mei, de kapitein Adriaansen. De laatste maakt echter eveneens melding van het gebruik door de Duitsers van krijgsgevangenen als dekking. Daarbij kan sprake zijn van afstemming door beide officieren van ‘deze versie’ van de verslagen, maar één feit is onweerlegbaar, en dat is het neerschieten van twee onderofficieren van de KMAR, de vaandrig Vegeling Claerenberg, de 1e luitenant van Teeckelenburgh en de beide kapiteins zelf; allen tijdens hun krijgsgevangenschap en allen op min of meer exact dezelfde locatie. Daarnaast werden nog een korporaal en enkele soldaten neergeschoten. De wachtmeester C. vd Werken en de vaandrig zouden beiden aan hun verwondingen bezwijken. Het feit dat zes kaderleden en enkele minderen op hetzelfde moment en op dezelfde locatie - en in krijgsgevangenschap - ernstig werden verwond door projectielen, waarbij vaststaat dat het bij kapitein Adriaansen om een schot of scherf in de rug ging, biedt toch een sterke aanwijzing dat er wel degelijk sprake was van tenminste tussen twee vuren terecht komen van deze groep krijgsgevangenen. Er was dus geen sprake geweest van afvoeren van deze gevangenen, en zij waren bovendien prominent in eerste lijn aanwezig, hetgeen ook in strijd is met het oorlogsrecht. Ook de aard van de verwondingen van de Nederlandse militairen [vrijwel allen hadden verwondingen in de torso] duidt op het feit dat men niet in dekking lag. Anderzijds liet Leutnant Lemm even eerder de officieren hun klewang behouden [100c], wat van hoffelijkheid getuigde. Lemm werd evenwel gedood, waarmee mogelijk een voor deze materie belangrijk sturend optredende persoon in het gezelschap wegviel. Enkele minuten later waren de overige drie kaderleden in de aanvalsgroep ook uitgeschakeld. Het kan aanleiding zijn geweest voor de resterende Jäger om tot impulsief handelen over te gaan. Wat in elk geval niet vast te stellen is, is of er daadwerkelijk sprake is geweest van opzettelijk dekken achter de krijgsgevangenen dan wel het moedwillig neerschieten door de Duitsers. In die zin deelt de auteur de conclusie van Amersfoort dat het verslag van Marijnen [alsmede de verslagen van kapitein Adriaansen en 1e luitenant van Teeckelenburg] op dit vlak met terughoudendheid moet(en) worden geïnterpreteerd.

Zoals gezegd is er geen eenduidige reconstructie mogelijk van het gebeuren dat volgde op de dood van Leutnant Lemm. Zeker is dat de troep parachutisten inmiddels een aanzienlijke hoeveelheid krijgsgevangenen had gemaakt. Daarvan werd een deel meegevoerd langs de Steenweg richting Haven. Voorbij de Marechausseekazerne gekomen werd opnieuw vuur ontvangen, en deze keer van in hinderlaag liggende pontonniers bij de Dorpstraat en de Haven [171, 458]. De Duitsers en krijgsgevangen Nederlanders trachten zich te dekken voor dit vuur in steegjes en tegen de gevels van de panden aan de Steenweg. Enkele Duitsers die om de hoek trachten te vuren werden geraakt. Oberjäger Schöbel sneuvelde door een schot door het hoofd, Hauptfeldwebel Fuchs en Oberleutnant Schwarzmann ⁽⁷⁾ van 8/FJR1 raakten beiden zwaargewond. Daarmee was het Duitse kader ter plaatse volkomen uitgeschakeld. De pontonniers hadden in de eerste fase ook hun lichte mitrailleur nog in actie. Vanaf het cruciale moment dat het Duitse kader is uitgeschakeld, is onduidelijk wat er precies gebeurde, maar enkele ogenblikken later waren tien krijgsgevangen militairen gewond, waarvan twee dodelijk. Uit de verslagen blijkt dat zowel kapitein Marijnen als de vaandrig Vegelin Claerbergen – vrijwillig of gedwongen – de Nederlandse verdedigers in de haven opriepen het vuren te staken. Beiden raken tijdens die pogingen gewond [100c, 303].

⁽⁷⁾ Oberleutnant Schwarzmann [1912-2000] was een Olympische held van 1936. Hij won drie keer goud en twee maal zilver in atletiek. Hij kreeg naar aanleiding van de gevechten in Moerdijk het EK I en II alsmede het Ritterkreuz. De indruk dat dit vooral door zijn sportieve verleden werd ingegeven kan niemand ontgaan, want de man heeft voor zover bekend niets bijzonder verricht in Moerdijk anders dan zwaar gewond raken. Maar rond zijn persoon is een tweede uiterst curieus verhaal ontstaan in dezelfde straat en hetzelfde gevecht als waarin Leutnant Lemm sneuvelde. Er is namelijk het verhaal dat de Nederlandse Olympische schaatsrijder Siem Heiden [1905-1993] in mei 1940 het leven redde van dezelfde Schwarzmann. Hij zou opdracht hebben gekregen hem het genadeschot te geven, maar de Duitser hebben herkend van de Olymische Spelen en hebben gered. Het verhaal bleek na onderzoek een mythe.. Het onderzoek en resultaat daarvan is net als de kwestie rond Lemm uitgelicht. Schwarzmann bracht het overigens na zijn moeizame herstel tot Major bij de Fallschirmjäger en zou in 1952 nog een zilveren medailles winnen op de Olympische Spelen. Zijn dochter werd een wereldberoemd paardenturncoach.  

[458] Toen vervolgens ook Duitsers langs de dijk begonnen op te trekken [Zug van Feldwebel Kliem 7/FJR1 via barakkenkamp, Trupp van zeven man onder Oberjäger Göttach vanuit westelijke zijde] en de bezetting van de haven daardoor dreigde te worden ingesloten, besloot de kapitein der pontonniers Janssen dat het moment van aftocht voor de Nederlanders was gekomen. Hij gaf aan vijf pontonniers opdracht de aftocht te dekken. Terwijl zij de Duitsers op afstand hielden, scheepten zo’n 20 man van 19.Bt. LuA en de overige pontonniers zich in [171]. De nadringende Duitsers wisten soldaat Sijs van 19 Bt LuA aan boord van de ‘Mathilda’ nog te doden, en luitenant Faber ontving nog een schampschot aan de arm [31, 303] . Een pontonnier sneuvelde achter de stenen muur voordat de schepen vertrokken waren. Maar de andere vier hielden moedig stand. Gevangen in kruisvuur sneuvelden nog twee pontonniers en spoedig daarna was de munitie van de laatste twee verdedigers op. Ze werden tenslotte gevangen genomen. In het hevige vuurgevecht sneuvelden drie [Sld. Hooft, Mann en Vlot] van de vijf pontonniers door het Duitse verweer [31], en gaven de laatste twee [sld F. Brondsema en sld J.A. van Houdt] zich tenslotte gewonnen nadat alle karabijnmunitie was verschoten (8). De drie gesneuvelde pontonniers zouden voor hun bijzonder moedige optreden postuum met het Bronzen Kruis worden onderscheiden. De beide overlevenden zelfs met de hogere Bronzen Leeuw.

(8) Het is door J. Wilson - in Vijf dagen oorlog en zijn twintigjarige voorgeschiedenis - gesuggereerd dat er naast de vijf hierboven genoemde pontonniers, nog twee pontonniers aan het laatste gevecht deelnamen en dat gevecht overleefden. Dat zouden de soldaten C. Ruissen en H. van der Plas zijn geweest. Ook zij werden met een Bronzen Kruis [bij KB van 17 maart 1947] onderscheiden, waarmee overigens direct een opvallend verschil wordt getoond met de beide andere overlevende pontonniers Brondsema en van Houdt, die de (hogere onderscheiding) Bronzen Leeuw kregen en zich kennelijk (dus) nog meer onderscheiden hebben. Auteur dezes onderzoekt momenteel waar de beide andere pontonniers waren ten tijde van de climax aan de haven in Moerdijk. Mogelijk zaten zij aan de westzijde van de haven, in of bij een huis en werden zij eerder - door de Gruppe Göttbach die via het westen de haven naderde - gevangen genomen. In de bij het NIMH gearchiveerde verklaringen van de pontonniers van Veer 2C en hun kader worden de zesde en zevende pontonnier in elk geval niet genoemd als betrokken bij de 'last stand'. Wel is duidelijk dat de kwestie eerder werd onderzocht, maar is Wilson zijn conclusie van zeven betrokken pontonniers niet gevolgd door bijvoorbeeld het later verschenen Stafwerk Zuidfront [1] en Brongers [30]. Mogelijk dat echter herziening van de beschrijving van het gevecht binnenkort noodzakelijk blijkt als onderzoek aantoont dat Wilson op het goede spoor zat. Overigens blijft het sowieso opmerkelijk dat deze situatie niet helder in de Nederlandse krijgsverslagen wordt geduid, wat maar weer eens aangeeft hoe incompleet de nationale archieven (regelmatig) zijn.
 

De climax van de strijd op deze locatie in Moerdijk eindigde met de overgave van de laatste twee pontonniers, met zes Nederlandse doden [w.o. twee dodelijk gewonden] en enkele gewonden [31, 100c]. Ondertussen hadden de overige pontonniers en een deel van de batterijbezetting van 19.Bt LuA zich onder dekking van de vijf moedige pontonniers succesvol kunnen losmaken van de haven, en zij wisten veilig de overkant te halen [171, 303]. De weerstand in het dorp Moerdijk was met deze actie echter afgelopen.

In Moerdijk waren enkele manschappen aanwezig van het inundatiepunt Moerdijk. Onbekend is hoeveel dit er waren en onder leiding van wie zij stonden. Vermoedelijk bestond het groepje uit niet meer dan vier of vijf manschappen. Zeker is dat het inundatiepunt Moerdijk aan inundatiestation Willemstad rapporteerde. In de vroege morgen, nadat duidelijk was dat de oorlog was uitgebroken, heeft men op eigen initiatief getracht de inundatiesluizen open te zetten. Dat is slechts aan het westelijke frontdeel geslaagd, en daar zijn inderdaad enige weilanden ondergelopen. Dat 'resultaat' was overigens uiteraard vooral in Duits voordeel na de inname van het Bruggenhoofd. De pogingen elders in het bruggenhoofd mislukten. Gegeven de gekeerde kansen nadien, was dat een geluk bij een ongeluk, zij het dat de Nederlanders (zoals vermoedelijk reeds bekend) Moerdijk ook zonder de inundaties niet zouden kunnen heroveren. Een korporaal van het inundatiepunt Moerdijk wist op 10 mei overigens Willemstad te bereiken [53]. De rest was gevangen genomen.

.  [50, 458] De Duitsers handelden na inname van het dorp snel. De commandant van 7./FJR1 [Oberleutnant Pagels, zelf licht gewond] vorderde het grote klooster voor gewondenverzorging en internering van de ingezetenen van Moerdijk. Twee Duitse legerartsen werden ingezet [w.o. de Oberarzt Hartmann] om de gewonden te verzorgen, wat zonder aanschijns des persoons en nationaliteit met toewijding werd verricht. De Nederlandse en Duitse doden werden in de kloostertuin gelegd en zouden later aldaar ter aarde worden besteld. Duitse grondigheid, in de wetenschap dat het Bruggenhoofd al spoedig in staat van verdediging zou moeten worden gebracht. Burgers lopen daarbij in de weg, en dus werden die in het schoongeveegde dorp door Duitse para’s effectief en snel ondergebracht in het klooster. Onder de burgers waren bij de strijd in het dorp vijf doden gevallen [50]. Twee van hen jongemensen, de kinderen van de beheerder van het stoomgemaal Schuddebeurs.

0500 – 1100 uur Rode Vaart

bovendien had de regimentscommandant van 39RI [onder Groep Spui] niets van doen met Moerdijk. 34RI was helemaal niet in beeld, maar dat zal een denk- of schrijffout zijn geweest. Het is eventueel mogelijk dat het een ordonnans van 1-I-39RI was, omdat 1-I-39RI de scepter zwaaide in het bruggenhoofd Willemstad, maar daarvoor bestaat geen enkele nadere aanwijzing noch lijkt voor zo'n ordonnans een logische bestemming te bestaan. Daarbij was het ook nog eens zo dat de CP van het Bruggenhoofd helemaal niet in het dorp zat, maar bij de Bredasche weg [het kwartier zat wél in het dorp]. Veel aannemelijker is het daarom dat de ordonnans helemaal niet uit Willemstad kwam, maar simpelweg de sergeant van de Broek was die van de CP van C-3-III.28RI [kapitein van Ingen] kwam. Deze werd ook door 1e luitenant Haars gemeld rond diezelfde tijd [100c]. Bovendien was het de luitenant Haars die deze sergeant naar Willemstad stuurde met het verzoek om versterking. Sergeant Voskuilen [195] meldt hetzelfde te hebben gedaan in zijn verslag! Uiterst curieus …

luitenant Haars rond 1100 uur al vertrokken waren. Ook de hardnekkige melding bij de sergeant en de luitenant van een majoor van 34RI of 39RI is merkwaardig. Het is zelfs een compleet raadsel!

Maar wie gaf nu dat bevel tot terugtrekken? Uit de verslagen van 3.GB, I-39RI en de diverse staven blijkt niets van dat bevel. Toch is er een aanwijzing. De betreffende ordonnans sergeant Laarakker moet rond het middaguur zijn teruggekomen bij de secties aan de Rode Vaart [die toen vermoedelijk al westelijk daarvan verkeerden]. Zeker is [122] dat sergeant van de Broek om 0930 uur zich meldde bij de kapitein A.J. Dorreman, commandant van 2-3GB, die op dat moment te Tonnekreek was [ca 5 km oost van Willemstad]. Deze zond de sergeant door naar Willemstad. De sergeant zou zich later terugmelden aan de Rode Vaart met de mededeling dat van versterking geen sprake kon zijn. Logisch, want een ordonnans van 6.GB was even daarvoor met hetzelfde antwoord heengezonden [122], hoewel deze nog meekreeg [het bevel aan 3.GB tot oversteek naar Numansdorp was nog niet gegeven; dat ontving men pas om 1300 uur] dat eventueel een sectie zou worden gezonden naar 6.GB als 3.GB zijn posities rond Willemstad zou hebben ingenomen. In elk geval had de nagezonden sergeant Laarakker te maken met een Bruggenhoofd Willemstad dat ondertussen onder bevel van de C-3GB viel. En C-3GB was de enige autoriteit in Willemstad met de rang majoor en bovendien vestingcommandant. Hoewel in de vele verslagen van 3.GB veel details worden gemeld over de 10de mei, is nergens enige melding te vinden omtrent een bevel aan de groep bij de Rode Vaart om zich op Willemstad terug te trekken. Wel wordt gemeld dat er uiteindelijk enige losse verbanden – sommigen met zware mitrailleurs – vanuit Moerdijk zich meldden binnen de stelling.

vertrokken naar de vesting Willemstad, en zouden in de late middag worden overgezet naar Numansdorp en zich vervolgens – onafhankelijk van elkaar – melden bij C-III-28RI.

0500 – 1100 uur Station Lage Zwaluwe

[130] De sectie 6 veld met twee aangespannen stukken van het oude 57 mm veldgeschut en bestaande uit slechts 15 man werd op de Bredasche Weg bij de kruising met de Dirk de Botsdijk opgevangen door vuur van de oostelijk daarvan gelande parachutisten, exact ter hoogte van de CP van de Bruggenhoofdcommandant. De manschappen van de batterij dekten zich aan de zuidzijde van de Dirk de Botsdijk. Ondanks het feit dat de weg onder vuur lag besloot de luitenant zijn beide stukken af te spannen en in stelling te brengen.

 Die overmoedigheid werd hem onmiddellijk fataal. Een kogel trof hem in het hoofd en deed hem enige momenten later sterven.

[100c, 195] Na deze voor de manschappen schokkende ervaring werd het stuk verlaten en begaven de manschappen van de batterij zich in de vlakbij gelegen boerderij Versluis, waar de CP was. Hier bevond zich ook de C-12MC, kapitein Muller. Samen met de zeven man op de CP verweerde het groepje van in totaal circa 20 man zich nog enige tijd, maar al spoedig wisten enkele parachutisten de boerderij aan drie zijden te omvatten. Om 0700 uur besloot de kapitein Muller dat het genoeg was, en gaf de CP over aan de Duitsers. Die laatste waren van het (3e) peloton van Leutnant Lehmann, dezelfde manschappen die de spoorbrug een uur eerder hadden veiliggesteld [458].

[1, 195] De kantonnementswacht [13 man van 3-12MC], die ten zuiden van de Bredasche dijk – voor de frontlijn – was geplaatst en kwartier had in Hotel Brabant, werd rond 0500 door de kapitein van Ingen [C-3-III-28RI] geïnstrueerd een patrouille naar een neergestort Duits vliegtuig te sturen [100c]. Dat toestel zou ten zuiden van Zevenbergschen Hoek zijn neergekomen. De sergeant (stuks)commandant die als wachtcommandant fungeerde stuurde een groepje van 4 man onder een korporaal naar de locatie. Inderdaad werd bij een boerderij [Van den Bosch] ten zuiden van Zevenbergschen Hoek een neergeschoten He-111P [5J+DN van 5/KG4] aangetroffen [33]. Uit nazoekingen is gebleken dat deze vermoedelijk [261] door een G-1 van het 3e JaVA [de 330 van SM-vl J.J. Buwalda] van Waalhaven was neergeschoten. Drie ⁽⁹⁾ man werden door de Nederlandse patrouille gevangen genomen, een Duitser bleek gesneuveld te zijn. De Duitsers werden afgevoerd naar het wachtlokaal, maar daar bleek spoedig dat de Duitsers al naar het Hotel opdrongen. De groep van 12MC is daarop naar Roosendaal gereden, en heeft de Duitsers bij de KMAR post aldaar afgeleverd. Overigens is de groep daarop heel plichtsgetrouw teruggereden naar Zevenbergen. Toen men daar vernam dat het Bruggenhoofd inmiddels in Duitse handen was is men via Willemstad in de Hoekse Waard gekomen.

⁽⁹⁾ Oberfeldwebel Helmuth Ganss gesneuveld; Oberleutnant Rolf Ganzert, Oberfeldwebel Emil Tischer en Hauptgefreiter Heinz Dertinger werden gevangen genomen. Zij zouden via Engeland in Canada in krijgsgevangenkampen terecht komen en voor de rest van de oorlog dus uitgeschakeld zijn.[32, 33]

[100c] Resteert nog de bespreking van de gebeurtenissen rond het station. Aldaar waren twee secties [2e en 4e] infanterie gelegerd onder direct bevel van de compagniescommandant van 3-III-28RI, de reserve kapitein W. van Ingen. Nadat de aangetreden secties door hun sectiecommandanten gereed waren gemeld, kwam de kapitein van Ingen met de merkwaardige instructie om de stellingen aan het zuidfront van het Bruggenhoofd te bezetten. Zijn sergeant-toegevoegd vroeg hem of het niet verstandiger was om front noord te maken en de waargenomen landingen van parachutisten in de Ketelpolder zodoende te weerstaan. De kapitein wuifde die verstandige suggestie weg, en liet de manschappen naar de stellingen aan het zuidfront trekken. Wellicht was hij in de veronderstelling dat de parachutisten in de Ketelpolder wel door andere eenheden zouden worden aangepakt. Hoe het ook zij, dan had hij slechts verstandig gehandeld als tenminste een deel van zijn troepen naar de noordzijde waren gestuurd als rugdekking. De kapitein overwoog anders.

[100c] De 2e sectie [reserve 1e luitenant P. de Jong] was – samen met de compagniescommandant – op het waarnemen van de overrompeling van de 4e sectie, direct richting Lapdijk getrokken. Aldaar hergroepeerde men bij de boerderij Wilhelminahoeve, op de uiterste hoek van de stelling. De kapitein achtte het toen verstandig om naar het noordwesten te trekken om bij de Lochtenburg de secties van 12MC en zijn 1e sectie bijeen te brengen. Dit leek inderdaad een verstandig besluit, maar de parachutisten waren hen al gevolgd. De sectie werd overvallen en volledig uiteen geslagen. De schermutseling die volgde kostte zowel de kapitein als een soldaat [D.Graafland] het leven. Enkele soldaten die tot bij de Quanjerhoeve geraakten werden ook door de Duitsers beschoten, waarbij de sergeant Vuurpijl en de soldaat Vink beiden sneuvelden.

De rest van de infanteristen gaf zich over, met uitzondering van een groepje dat zich samen met de sectiecommandant luitenant de Jong wist schuil te houden. Zij zouden zich enkele uren later bij 6.GB aansluiten.[123]

Wat er met de geweergroep [12 man] van de 3e sectie van 3-III-28RI gebeurd is, is onbekend. Zij vormden de stationswacht en zullen vermoedelijk met een der beide secties naar de Bredasche Dijk of Lapdijk zijn getrokken. Hoe het ook zij, ze zullen gevangen genomen zijn met de overige manschappen.

en nog twee andere manschappen gewond raakten, besloot de vaandrig dat verdere weerstand weinig zin meer had. Hij stak de handen in de lucht. De mannen werden krijgsgevangen afgevoerd. Het was wederom het 2e peloton 7./FJR1 van Leutnant Lehmann dat de beslissing forceerde [458]. Dat peloton zou daarna bij Lochtenburg een voorpost gaan bezetten.

 Vervolgens werd toch besloten een poging te wagen de gevechtscommandopost te bereiken. Een poging die na een beschieting direct werd opgegeven, onder het mom van het rapporteren van zijn waarneming van landende parachutisten ten noorden van de Moerdijkbruggen. Niet de hem vergezellende sergeant-toegevoegd werd met deze melding terug naar het bureau in Moerdijk gestuurd om vervolgens zelf naar de CP door te gaan, maar zelf keerde hij naar zijn bureau terug. De even later op zijn bureau arriverende luitenant van de sectie 6-veld werd een volkomen onsamenhangende opdracht gegeven ‘zet u zich maar in waar dat zin heeft’. Kennelijk in de veronderstelling dat de Bruggenhoofdcommandant de boel al had opgegeven besloot de luitenant zich naar zijn batterij te begeven – wist daartoe wel levend de Bredasche Weg af te zakken – om vervolgens zich een weg naar Willemstad te willen banen. Door roekeloosheid werd hem echter even later het leven ontnomen.

Op een niet te valideren bericht van een ordonnans besloot de luitenant zijn niet aangevallen doch strategisch sterke positie in het Bruggenhoofd te verlaten en zich met nota bene twee volledige secties zware mitrailleurs en een onaangetaste sectie infanterie naar Willemstad te begeven. Ook deze officier trad op zonder enig initiatief en zonder enige zelfstandigheid te tonen.

Bij 19.Bt LuA besloten de beide vaste kaderleden dat de instructie van de Commandant Luchtverdediging dat de neutraliteithandhavende batterijen LuA te allen tijde een volwaardige batterijofficier in de gelederen moesten hebben niet voor hen gold. Het feit dat twee aspirant officieren in de batterij waren werd gebruikt om aan extra nachtrust te komen. Zodoende had in de nacht van 9 op 10 mei een aspirant officier het bevel over de batterij en kwamen de beide batterijofficieren pas in de batterij toen deze al een half uur in actie was. Hierna nam de batterijcommandant luitenant Faber opeens persoonlijk leiding bij de stukken, kennelijk ter compensatie van diens eerdere afwezigheid. Na gewond te zijn geraakt bij een luchtaanval, werd de batterij chaotisch ontruimd. Een lokale verdediging tegen de parachutisten nam de batterijcommandant niet op zich. Toen tenslotte de batterij werd geëvacueerd was het een der vaandrigs die de lokale verdediging op zich nam. Ondertussen ging van de batterijcommandant zo weinig leiding uit dat het gros van zijn batterij uit ekaar raakte en gevangen werd genomen verspreid over vele locaties. Zelf ontsnapte de batterijcommandant wel ...

De door roekeloosheid gesneuvelde commandant van de batterij 6-veld werd naoorlogs onderscheiden. Hij ontving zelfs een MWO4 voor zijn handelen. Vermoedelijk heeft bij het kapittel de doorslag gegeven dat deze officier zich zeer moedig onderscheidde. Maar dat hij de beleidstoets voor de MWO doorstond kan op zijn zachtst gezegd opmerkelijk genoemd worden. Zijn gedachten was geweest - zo bleek uit het verslag van zijn sectiecommandant - zich aan de sterkte van het bruggenhoofd te onttrekken en helemaal te Willemstad nieuwe orders te gaan halen. Die gedachte kwam bepaald niet over als congruent met de instructie om het Bruggenhoofd te verdedigen, en was evenmin in overeenstemming met de opdracht van de kapitein Marijnen zich in te zetten waar dat kon, daarbij duidelijk doelend op een locatie binnen het Bruggenhoofd. Bovendien koos de luitenant wel een heel ongunstige positie om zijn stukken af te spannen. Hoewel men kan opvoeren dat onder vuur liggend verplaatsen risicovol was geweest, was het onder vuur afkoppelen, immobiliseren en bedienen van de onafgeschermde stukken nog veel gevaarlijker. De luitenant zou verstandig hebben gehandeld als hij zich zuidelijker had verplaatst – wat ook betekende ‘weg van de tegenstander’ – of zich bij de boerderij op had gesteld. Hij koos er echter voor op de kale dijk zijn stukken op te stellen en deze zelf te bedienen. De kapitein Muller die het alles waarnam vanuit de boerderij noemde het ‘roekeloos’, en zo komt het ook over. De luitenant was beslist moedig en gaf in die zin het voorbeeld voor zijn manschappen. Zijn beleid echter geeft aanleiding tot kanttekeningen.

 maar ook de ontsnapping van het detachement vaartuigendienst met medeneming van een twintigtal militairen mogelijk te maken. De vijf pontonniers werden overigens onderscheiden.

Het bruggenhoofd Moerdijk viel in feite binnen een uur in Duitse handen. Dankzij buitengewoon slecht leiderschap over vrijwel de gehele linie der bevelvoerders vielen de 500 man Nederlandse bezetting vrijwel geheel in Duitse handen zonder dat het – met uitzondering van het gevecht in de haven van Moerdijk – tot een werkelijk gevecht van enige importantie was gekomen. Slechts het verband van drie secties aan de rechterzijde van het Bruggenhoofd kon zich aan gevangenschap onttrekken, maar deed dit op een weinig verheffende wijze.

Voor de Duitsers was het een buitengewoon eenvoudige klus gebleken. Veel eenvoudiger dan men vermoedelijk verwacht had. Hoewel de dropping niet geheel volgens plan verliep, was het Nederlandse verzet minimaal geweest. Dat weinige verzet was gebroken met niet meer dan zo’n 200 man gevechtstroepen die in eerste instantie ingezet konden worden. Door snelle manoeuvres binnen het Bruggenhoofd konden de Duitsers de weerstand in het dorp Moerdijk alsmede die bij de bruggen binnen anderhalf uur oprollen. Het kleine Duitse verband bij het station was zelfs in staat om een numeriek sterkere tegenstander in de zuidelijke sector van het Bruggenhoofd razendsnel op te rollen. Daarna resteerde slechts het opruimen van de restanten, wat door de Nederlanders zelf bijzonder werd gefaciliteerd door de zuidwesthoek van het Bruggenhoofd eigenmachtig te ontruimen.

Het verzet in het Bruggenhoofd Moerdijk was daarmee voor de Nederlanders een blamage van formaat geworden. Een - weliswaar pluriforme - bezetting van 500 man was binnen enkele uren uitgeschakeld door hoogstens 250 parachutisten, waarvan slechts een deel tegen de Nederlanders ten zuiden van de bruggen werd ingezet. Het enige wat de Duitsers daarna tot tegen het middaguur nog merkten van de Nederlanders was sporadisch artillerievuur dat op het Bruggenhoofd viel.

De Duitsers handelden snel. Er werden allerhande verkenningspatrouilles uitgezonden naar de buitengebieden om af te tasten of er tegenmaatregelen zouden worden genomen. Met gevorderde voertuigen reden de Duitsers de hoofdwegen af, en bezetten ze Lochtenburg, Zevenbergschen Hoek en Lage Zwaluwe met voorposten. De Nederlandse stellingen werden op strategische punten met machinegeweren bezet. Krijgsgevangenen werden afgevoerd naar Willemsdorp. De zelf lichtgewonde Oberleutnant Pagels vorderde het grote klooster, en interneerde er alle burgers van Moerdijk. Bovendien werd een grote verbandplaats ingericht om de vele tientallen gewonden aan beide zijden goed te kunnen behandelen. De bataljonsarts arriveerde spoedig vanaf de noordzijde van de Moerdijkbrug om de verbandplaats te bestieren.

Voor de balans qua gesneuvelden wordt verwezen naar de bespreking onder 6GB, die vanaf het middaguur de strijd om het Bruggenhoofd zouden overnemen.

Bij het zoeken naar meer informatie betreffende de gevechtshandelingen te Moerdijk waar J.A. van Houdt bij betrokken was , kwam ik op een site terecht met van de VPRO. Op deze site wordt een Duitse turnkampioen beschreven die betrokken was in de strijd om Moerdijk op 10 mei 1940

Onderstaande tekst is overgenomen van de site;   http://geschiedenis.vpro.nl/artikelen/39880407/

Duitse turnkampioen viel in 1940 Nederland binnen

De Duitse turner Alfred Schwarzmann heeft de nodige onderscheidingen. In 1936 kreeg hij vijf Olympische medailles. In 1940 werd hij militair geëerd voor zijn bijdrage aan de Duitse inval in Nederland. En in 1952 kreeg hij opnieuw Olympisch eremetaal.

Karl Alfred Schwarzmann is van 1912. Toen hij 24 jaar oud was, waren in zijn land de Olympische Spelen. Hij won drie keer goud: turn landenteam, turn parcours en paard. Ook eindigde hij op de derde plaats bij de brug en evenwichtsbalk. Schwarzmann was daarmee met Eugen Mack, Konrad Frey en Jesse Owens de meest succesvolle deelnemer van deze Spelen.                                                                                                                                              Olympisch kampioenen zijn altijd populair en Schwarzmann in 1936 al helemaal. Mede omdat turnen in Duitsland onder Hitler een nationale sport was, genoot hij van de nodige voordelen. Die kwamen van pas in het leger, waar hij sinds 1935 onderdeel van uitmaakte. Als dank voor zijn kampioenschappen kreeg hij meteen de rang van 'Leutnant', alhoewel hij daarvoor geen opleiding had genoten.                                                                                              Albert Goossens deed onderzoek naar Schwarzmann. Op de site War Over Holland schrijft hij over de turnkampioen: ‘Na de Olympische hoogtepunten zwaaide hij echter spoedig af, werd reservist en werd aangesteld aan de legersportschool in Wünsdorf als sportinstructeur. In Wünsdorf zat toevallig ook de compagnie van de landmacht parachutisten. Het was Fritz Prager, die in 1939 Schwarzmann benaderde om de ‘Fallschirmjäger’ te komen trainen.  Dat had een goede reden. Het aantal blessures onder de springers was enorm groot en wie beter dan een turnkampioen zou de manschappen kunnen leren om goed neer te komen, door te rollen en zo de enkels en knieën te sparen.’ Aldus Goossens, die nog opmerkt dat Schwarzmann tot Oberleutnant werd gepromoveerd. In die hoedanigheid werd hij in mei 1940 afgeworpen boven Moerdijk, waar hij kort daarna gewond raakte.                                                                                                                                                                                                                                   Goossens meldt hierover: ‘Het waren de kogels van de Nederlandse pontonniers aan de kop van de Moerdijkse haven, die Schwarzmann uitschakelden. ‘Feldwebel’ Kühl, die vlak naast hem lag, sleepte Schwarzmann tegen de gevel van een huis aan. Enige tijd daarna was het pleit voor de Nederlandse pontonniers beslecht. De mannen werden omsingeld doordat van de west en oostkant ook Duitse groepen hen begonnen in te sluiten.                                                                                                                                                                                                                                     Toen de munitie spoedig daarna op was, gaven de resterende mannen zich over aan de Duitsers. De strijd ter plaatse was voorbij. Het klooster werd gevorderd en de gewonden werden verzorgd, onder wie Schwarzmann. Hij zou daarna via Tweede Tol tenslotte in het ziekenhuis in Dordrecht terecht komen.’                                                                                                                                                                                                                                        De Nederlandse schaatser Siem Heiden beweerde later dat hij Schwarzmann tijdens de gevechten zou hebben ontmoet, maar volgens Goossens zou van dat verhaal weinig kloppen. Daar komen we in een volgend artikel op terug.                                                                                                                   Ondanks de geringe bijdrage aan de gevechten, kreeg de turnkampioen drie militaire onderscheidingen: het EK-I en EK-II en zelfs het Ridderkruis. Goossens: ‘Die laatste onderscheiding kreeg hij mogelijk omdat zijn gezondheidstoestand zodanig was, dat men zijn spoedig overlijden verwachtte. Desalniettemin wist de atleet zijn zware verwondingen te overleven en had zo drie onderscheidingen gekregen – waaronder het toen nog zeer unieke Ridderkruis – voor in feite onopvallende prestaties. Althans, naast het feit dat hij in de strijd zwaar gewond was geraakt, was hij niet opgevallen tussen onderofficieren en manschappen die wél voor hun krijgsinzet waren gezien onder collegae, maar niet in de eer van Schwarzmann deelden.’

In juni 1940 werd Schwarzmann uit het ziekenhuis ontslagen, waarna hij naar Kreta en de Sovjet Unie werd gestuurd. Vier jaar later speelde zijn oude wond weer op en moest hij opnieuw worden opgenomen. Na de oorlog werd hij Brits krijgsgevangene, maar eind 1945 alweer vrijgelaten. Zijn laatste onderscheiding was in 1952, toen Schwarzmann opnieuw meedeed aan de Spelen. Eigenlijk had hij goud op de brug verdiend, maar de jury wilde die medaille niet aan hem geven vanwege zijn Duitse nationaliteit.                                                                                                                                     Goossens: ‘Het is een mogelijkheid binnen een jurysport, maar zou Schwarzmann zijn Ridderkruis hebben gehad in 1940 als hij geen topatleet was geweest? Mag met enige ongepaste valsheid worden vastgesteld dat er dus enige vorm van gerechtigheid in deze zilveren medaille lag?’                                                                                                                                                                                                                                                    In maart 2000 is Schwarzmann overleden. Hij werd uitgeroepen tot de beste Duitse turner van de twintigste eeuw.

Op deze geschiedenis site van de VPRO staat ook de site ;Zuidfront Holland doorgelinkt   .Alfred Swarzmann wordt hier uitgebreid omschreven.

Onderstaande informatie is afkomstig van de site http://www.waroverholland.com/zfh/index.php?page=heiden-versus-schwarzmann

Karl Alfred Schwarzmann

Moerdijk, mei 1940

[458] Oberleutnant Schwarzmann was door Hauptmann Prager toegevoegd aan de Kampfgruppe die door Leutnant Dietrich Lemm zou worden aangevoerd met als doel het dorpje Moerdijk in te nemen en van Nederlandse troepen te zuiveren. Nadat Lemm op de Steenweg bij de KMAR kazerne was gesneuveld, was Schwarzmann de opvolger geworden van Lemm. Dat op zich mag al een markante kwestie heten. Als Oberleutnant was Schwarzmann immers bij voorbaat de hogere rang ten opzichte van Lemm, en toch had de laatste het commando gehad. Overigens was het niet geheel ongebruikelijk dat de commandanten van de Schwere Kompanie functioneel ondergeschikt werden aan die van Jäger Kompanies, zo leert navraag bij de BDF.

Zoals vermoedelijk bekend was enige tijd daarna het pleit voor de Nederlandse pontonniers beslecht. De mannen werden omsingeld doordat van de west en oostkant ook Duitse groepen hen begonnen in te sluiten. Toen de munitie spoedig daarna op was, gaven de resterende mannen zich over aan de Duitsers. De strijd ter plaatse was voorbij. Het klooster werd gevorderd en de gewonden werden verzorgd, onder wie Schwarzmann. Hij zou daarna via Tweede Tol tenslotte in het ziekenhuis in Dordrecht terecht komen.