Kapitein Otje [op zoek naar Zeeland] Herdenking 70 jaar bevrijding

De meeste mensen, ook ik, denken bij "herdenken van de oorlog" in eerste instantie aan 4 en 5 mei. Pas toen ik me in de geschiedenis van mijn vakantiedorp Zoutelande ging verdiepen, kwam ik erachter dat op veel dorpen op Walcheren de bevrijding en oorlogsslachtoffers zes maanden eerder herdacht worden. In Zoutelande gebeurt dat bijvoorbeeld op 2 november. Dat was in 1944 de dag dat de bevrijders in het dorp verschenen.

Bunkers aan de Blauwpoortseweg. De twee geschutskazernes (type 611) maakten deel uit van de batterij Werendijke. (270410)

De gemiddelde toerist staat niet meteen stil bij het oorlogsverleden van de plek waar hij of zij de vakantie doorbrengt, ook al komt je er al jaren. Ook niet als je tijdens een wandeling in de duinen op bunkers stuit. Je bent immers op vakantie. Als ik op 5 mei de vlag zag wapperen aan de kerktoren, dan dacht ik aan Bevrijdingsdag en Bevrijdingsfestivals. Ik wist wel dat de kerk in de oorlog flink beschadigd is geweest. Daar had ik foto's van gezien. Maar dat bijvoorbeeld Duitsers hun intrek hadden genomen in zomerwoningen die in de duinen van het vooroorlogse Zoutelande waren neergezet voor het opkomende toerisme en dat veel van die vakantiehuizen er aan het einde van de oorlog niet meer stonden, dat wist ik tot voor kort niet. Evenmin dat er bij de café's bordjes hingen "Verboden voor joden", of dat de dominee zes weken lang een bordje "Elk ras welkom" voor het raam van het parochiehuis had staan.

Er is, ook in Zeeland zelf, lang gesproken over "het vergeten bombardement" (Middelburg, 17 mei 1940) en over "de vergeten Slag om de Schelde" (najaar 1944). Dat is nu, 70 jaar na dato, verleden tijd. Vijf jaar geleden werd het bombardement grootscheeps herdacht en dit najaar is het de beurt aan de Slag om de Schelde.

Er zijn heel veel Zeeuwen en anderen die ervoor gezorgd hebben dat er inmiddels heel veel informatie is over de Tweede Wereldoorlog in Zeeland. Het zijn vaak initiatieven van wat wel "amateurhistorici" genoemd worden met een bijna vanzelfsprekende belangstelling voor hun geboorte- en/of woonplaats. Ik wil hier het Polderhuis in Westkapelle noemen en het boek "Het niet vertelde verhaal van 44": verhalen van Westkappelaars samengesteld door Ada van Hoof, uitgebracht in september 2011. Westkapelle is dan ook zwaar getroffen: veel slachtoffers en een dorp verwoest, niet door de Duitsers, maar door geallieerden. Westkapelle is maar één voorbeeld. Er zijn meer plaatsen in Zeeland die een zwaar offer hebben gebracht voor de bevrijding van heel Nederland. En al die dorpen en stadjes houden hun eigen herdenkingen. Dit jaar ben ik voor het eerst aanwezig bij de herdenking in Zoutelande.

Je krijgt de indruk dat de Tweede Wereldoorlog in Zeeland eigenlijk pas écht begon aan het einde ervan: met de Slag om de Schelde, het bombarderen van de dijken en de inundatie. Waar de bevrijding in het noorden nog een half jaar op zich liet wachten en de bevolking eerst nog de hongerwinter door moest, werd hier het land onder water gezet en moest het merendeel van de bewoners gedwongen evacueren. Bevrijd van de Duitse bezetting maar nog lang niet bevrijd van het (zoute) water. Het laatste dijkgat, bij Rammekens, werd pas februari 1946 definitief gedicht.

De Slag om de Schelde - in het Polderhuis (280410) en het MuZeeum (130612).

Bij de nationale herdenking in 1995, vijftig jaar na de oorlog, maakte men zich nog zorgen over hoe het verder moest. Er waren immers steeds minder mensen die de oorlog aan den lijve hadden ondervonden en er kwam een nieuwe generatie jongeren waarvan de ouders na de oorlog geboren zijn. De vrees dat de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog zou vervagen, bleek ongegrond. De belangstelling is sindsdien alleen maar toegenomen. Bezoekersaantallen van bijvoorbeeld het Anne Frankhuis en het Verzetsmuseum in Amsterdam zijn in de periode na 1995 verdubbeld. De tien beeldbepalende musea over de Tweede Wereldoorlog ontvingen in 2012 667.250 bezoekers tegen 377.750 in 1996. En er komen steeds meer musea bij: 40% van de oorlogsmusea is opgericht na 2000.

Ook Zeeland heeft nu, in Nieuwdorp, zijn Bevrijdingsmuseum. Het werd geopend op 30 oktober 2009. Datzelfde jaar werd door SCEZ (Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland) de dvd "Stille getuigen van de Slag om de Schelde" uitgebracht, waarop 24 betrokkenen (Zeeuwen, geallieerde militairen en een Duitser) hun verhaal vertellen bij een voorwerp dat te zien is in een van de zes Zeeuwse oorlogsmusea, zoals een Duitse verrekijker, een dagboek, een zwartgeblakerd servies en een jurk gemaakt van parachutestof. Het doet denken aan de tentoonstelling "De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen" die dit voorjaar in de Rotterdamse Kunsthal te zien was.
[klik, kijk en luister hier naar een voorbeeld uit Westkapelle]

In 2010 verscheen "De Slag om de Schelde", een bundeling van verhalen, dagboekfragmenten en foto's die lezers van de PZC naar de krant stuurden. En in maart 2013 werd in het Polderhuis het boek van Kees Slager gepresenteerd: "Verjaagd door vuur en water" met herinneringen van gewone mensen. Ik kwam ergens een opmerking tegen van Marjan Schwegman (NIOD) dat er de afgelopen jaren veel aandacht is geweest voor persoonlijke getuigenissen en dat nu de wetenschap weer aan de beurt is. Maar het is geen of-of, het is en-en. De leerlingen van de Christelijke Scholengemeenschap Walcheren (CSW) in Middelburg die hun opa's en oma's interviewden over de oorlog zeggen dat die verhalen meer indruk maken dan alleen de theorie. Ada van Hoof (Polderhuis) zei bij de presentatie van het project in 2010: "Geschiedenis zit ook in mensen, niet alleen in boeken." De grootouders waren in 1940-'45 net zo oud als de leerlingen tijdens de interviews. Ook in het nieuwe Verzetsmuseum Junior in Amsterdam leren kinderen van nu naar de oorlog kijken door de ogen van "leeftijdsgenoten" Eva, Jan, Nelly en Henk.

Rondom de herdenking van 70 jaar bevrijding dit najaar wordt met het multimediaproject "Weg naar de Bevrijding" stevig uitgepakt door regionale omroepen en kranten in Zeeland, Noord-Brabant en Gelderland. Een en ander is terug te lezen en te kijken op de website Slag om de Schelde in woord en beeld, van dag tot dag: van 1 september tot 8 november 1944.

Op 25 oktober is op het Markiezenhof in Bergen op Zoom een intentieovereenkomst getekend door de commissarissen van Zeeland en Noord-Brabant en de Canadese ambassadeur. Er zijn ook in Canada en de VS veel jongeren die interesse hebben voor het oorlogsverleden van hun grootouders. De bedoeling is dat er een jaarlijkse herdenking komt. Het lijkt dus wat overdreven om te blijven praten over de vergeten Slag om de Schelde.

Update 2016: Dit jaar wordt de Slag om de Schelde voor het eerst een week lang herdacht: van 27 oktober tot 3 november. Daarnaast blijft één keer in de vijf jaar de grote herdenking. De eerstvolgende is in 2019 als het 75 jaar geleden is dat Zeeland werd bevrijd. Op zaterdag 29 oktober 2016 vindt de Zeeuwse herdenking van de Slag om de Schelde plaats, een dag later in Bergen op Zoom.